نقش صلح و همزیستی مسالمتآمیز در بازآفرینی حرکت احیاگرانۀ اسلامی با تکیه بر نظرات امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز از توصیه‌ها‌‌ی الهی در قرآن و از اهداف مهم انبیا، به ویژه پیامبر اسلام است. بر همین اساس، تحکیم و گسترش وحدت و اخوت در بین همۀ اقشار جامعه و ارتباط سالم با دیگر ملل، از اهداف اجتماعی اسلام محسوب می‌شود؛ به‌طوری که در حکومت اسلامی مدینه، پیامبر علاوه بر عقد اخوت میان مسلمانان مهاجر و انصار، پیمان نامه‌ها‌‌یی را با قبایل و اقوام یهودی، مسیحی و غیره امضا نمود تا با عمل به قانون اساسی حکومت اسلامی، صلح و همزیستی حکم فرما باشد. آن‌چه که از نظر اسلام اهمیت دارد، آرامش، امنیت، رفاه و زندگی انسانی و الهی به دور از تفرقه و اختلاف و ظلم‌پذیری است که در قالب آموزه‌ها‌‌ی دینی عرضه شده است. این آموزه‌ها‌‌، همواره مورد توجه رهبران و مصلحین بزرگ مسلمان قرار داشته است. امام خمینی به عنوان یکی از همین رهبران که هدفی جز احیای اسلام ناب محمدی نداشت، ضمن تبیین مفهوم واقعی صلح، دولت‌ها و ملت‌ها را به صلح و زندگی مسالمت‌آمیز فرا می‌خواند. از منظر ایشان، نتیجۀ اتحاد و همبستگی اقوام و ملت‌ها با یکدیگر موجب پیروزی، اقتدار، خود کفایی و سازندگی می‌شود.
امام، سیاست جمهوری اسلامی را نه تنها قطع رابطه با دولت‌ها و قدرت‌های دیگر نمی‌دانست، بلکه بر تحکیم روابط حسنه و انسانی نیز تأکید داشت و معتقد بود تا زمانی که دولت‌های دیگر قصد تجاوز و دخالت و ظلم نداشته باشند، این رابطه برقرار می‌ماند. صلحی را که با سرپوش گذاشتن بر تجاوز و جنایت همراه باشد، صلح تحمیلی و دروغین می‌دانست و محکوم می‌نمود. از منظر ایشان، صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز، تشویق جانیان و جنایتکاران به ادامۀ ظلم نیست؛ نیز معتقد بود، صلح هنگامی جایگاه اسلامی و انسانی خود را پیدا می‌کند که ملّت‌ها و دولت‌ها به حقوق خود قانع باشند. کلید این امر از نظر ایشان، ملاک قرار دادن قرآن برای تحقق صلح واقعی است. مجموعۀ آموزه‌ها‌‌ی مبتنی بر صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز که در کلام و سیرۀ امام خمینی تجلّی یافت، رهیافتی برای بازآفرینی حرکت احیاگرانۀ اسلامی شد که پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب ادبیاتی جدید همچون«تمدن نوین اسلامی»، «سبک زندگی اسلامی»، ... بروز یافته است. این رویکرد اصیل که ریشه در مبانی اسلام ناب دارد، ایشان را از یک سو به عنوان نظریه‌پرداز احیاگری اسلامی مبتنی بر صلح و همزیستی به جهان بشریت معرفی نمود، و از سوی دیگر، موجد پدید آمدن مجموعه‌ای از قواعد و اصول لازم برای تحقق جامعه‌ای مبتنی بر این اصول گردید. این پژوهش با هدف بازشناسی رویکرد تمدن ساز اسلامی مبتنی بر صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز که در کلام و سیرۀ امام خمینی دیده می‌شود، قصد پاسخ گویی به این سؤال را دارد: آراء و نظرات امام خمینی در موضوع صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز چیست و چگونه می‌تواند به حرکت احیاگرانۀ اسلامی منجر شود؟ در پاسخ به سؤال فوق، این فرضیه مطرح شده: توانمندی بالای علمی و فقاهتی امام خمینی در شناخت و استخراج اصول همزیستی مسالمت‌آمیز نهفته در کلام وحی و احادیث، همراه با تجربیات عملی ایشان در تحقق این اصول، الگویی را فرا روی جامعۀ بشری برای تحقق حرکت احیاگرانۀ اسلامی قرار داد که می‌تواند به حرکت تمدن‌ساز نوینی منجر شود. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، تلاش می‌نماید تا الگویی در این راستا تدوین نماید

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Impacts of peace and peaceful coexistence on Recreation of Islamic Revivalist Movements with special emphasis on Imam Khomeini Viewpoints

نویسندگان [English]

  • aliakbar jafari 1
  • azimeh apayndeh 2
1 Associate Professor, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Master of History of Islamic Iran University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Peace and peaceful coexistence both were among the most important purposes of Prophets, specially Prophet Mohammad who, besides singing some brotherhood pacts with Muslim tribes and the communities as well as the Migrants and Helpers, he also concluded some pacts with the Christian and Jewish communities to consolidate the newly established state in Medina. In the Quran, not only peace and peaceful coexistence do not depend on the ideology, but also Muslims can have constructive relations with different nations; even with the unbeliever groups. Accordingly to Imam Khomeini, invited all groups to peace. From his perspective, victory, authority, independence and prosperity would be the result of unity and solidarity of all groups, tribes and nations and the policy of Islamic Republic is develop fair relations with others based on humanitarian principles. When governments and nations are consent with their rights, then, peace will find its Islamic and humane position. The key to achieve this according to Imam Khomeini is to consider the Quran as the criterion. These teachings introduced Imam Khomeini as a revivalist theoretician of peace and peaceful coexistence and also led to the creation of a set of rules and laws for realization of a society based on peace and peaceful coexistence. The objective of this research is to identify the approach to establishment of Islamic civilization based on peace and peaceful coexistence from the perspective of Imam Khomeini.
This main question of this research is: What is the position of Imam Khomeini about peace and peaceful coexistence and how can it lead to creation of Islamic revivalist movement?
The hypothesis: Imam Khomeini`s command of jurisprudence and his individual inference in understanding and extracting the principals of peaceful coexistence in the Quran, traditions, and his own practical experiences have presented a model for human society that can lead to a movement for establishment of a new Islamic civilization.
Analytical and descriptive method has been employed to study the hypothesis. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic revivalism
  • Peace
  • peaceful coexistence
  • Imam Khomeini
  • Civilization
منابعوماخذ
الف. کتابها
قرآنکریم.
ابن ابی الحدید(1375). شرحنهجالبلاغه. (ج 5). (محمود مهدوی دامغانی، مترجم). تهران: نی.
امام خمینی. (1390). وصیتنامۀالهیسیاسی. تهران، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.  مجموعۀ نرم افزاری.
ثقفی، ابو اسحاق(1371) . الغارات. (عبدالمحمد آیتی، مترجم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جعفریان، رسول(1385). تاریخسیاسیاسلام. (ج1). (چ4). قم: دلیل ما.
جعفریان، رسول. حیاتفکریسیاسیامامانشیعه. (ج1). (چ2). قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله(1378). بنیانمرصوص. (چ2). قم: اسرا.
جوادی آملی، عبدالله(1389). ولایتفقیهولایتفقاهتوعدالت. (چ10). قم: اسرا.
 حجتی کرمانی، علی(1351). اسلام،آیینزندگی. تهران: انتشار.
شفیعی مازندرانی، سید محمد(1391). درسهاییازوصیتنامۀامامخمینی.(چ 62). قم: دفتر نشر معارف.
شهیدی، سید جعفر(1377). تاریختحلیلیاسلام. (چ23). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صحیفۀامام(1390). ( ج6، 7، 10، 11، 12، 13، 14، 15، 16، 17، 21). قم: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مجموعۀ نرم‌افزاری. 
فوزی، یحیی(1393). اندیشۀسیاسیامامخمینی. (چ21). قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها‌‌.
مطهری، مرتضی(1392). انسانشناسیدرقرآن. تهران: صدرا.
 منقری، النصربن مزاحم(1382). وقعۀالصفین.الموسسۀ العربیه الحدیثه.
 منتظرالقائم، اصغر(1381). تاریخصدراسلام. (چ5). اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
 موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(1390)، استفتائات، (ج 39). قم، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مجموعۀ نرم‌افزاری.
نهج‌‌البلاغه (1379)، (محمد دشتی، مترجم). قم: انتشارات مشرقین .
 
ب. مقالات
اخوان کاظمی، بهرام(1391). راهبردها و بایسته‌ها‌‌ی سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی از دیدگاه امام خمینی و مقام معظم رهبری در (مجلۀ رهیافت انقلاب اسلامی). شماره 19، صص: 3- 24.
 جوادی ارجمند، محمد جعفر؛ حق گو، جواد(1390). عدالت جهانی در اندیشۀ امام خمینی و نظریۀ انتقادی روابط بین‌الملل در (مجلۀ مطالعات انقلاب اسلامی). شمارۀ 26، صص: 99- 124.
شریعتی، روح الله(1384). مبانی و حقوق جهانگردان از دیدگاه اسلامی در (مجلۀ فقه و حقوق). شمارۀ7. صص: 7- 32.
کریمی نیا، محمد مهدی(1382). ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیزدر (مجلۀ رواق اندیشه). شمارۀ 26. صص: 88- 109.
کریمی نیا، محمد مهدی(1384). دیدگاه اسلام دربارۀ همزیستی مسالمت‌آمیز در (مجلۀ مدیریت پژوهشهای راهبردی). شمارۀ 35. صص: 120- 140.
گنجور، مهدی؛ بید هندی، محمد(1390). امام رضا(ع) و الگوی رفتار ارتباطی سایر ادیان و مذاهب دینی- هنجاری در فرهنگ رضوی در (مجلۀ شیعهشناسی)، شمارۀ 34. صص: 250- 215.
لک زایی، شریف(1383). مردم‌سالاری دینی و حقوق اقلیت‌ها در نظریۀ سیاسی امام خمینی در (مجلۀ دین و ارتباطات) شماره 23. صص 91- 120.
محمدی راد، حمید(1389). مهارت‌های همزیستی در قرآن در (مجلۀ پژوهشنامۀ علوم و معارف قرآن کریم). شمارۀ 9. صص: 99- 124.
مودب، سید رضا(1386). کرامت انسانی و مبانی قرآنی آن از نگاه امام در (مجلۀ بینات). شمارۀ 53. صص: 136- 161.
ورعی، سید جواد(1389). اصالت صلح در روابط بین‌الملل در (مجلۀ حکومت اسلامی). شمارۀ 57. صص: 63- 78.
 
جمنابعالکترونیکی
فوزی، یحیی، تبیین فقهی و کلامی جایگاه صلح و هم زیستی مسالمت آمیز در گفتمان امام خمینی، 11/1/1395. www.ghateh.com
سخنان نخبگان سیاسی داخلی و خارجی دربارۀ تفکرات امام خمینی در مورد صلح و همزیستی مسالمت آمیز11/1/1395. www.najanews.com
خامنه ای، سید علی. مجموعۀ بیانات در جمع ائمۀ جمعه.68/4/12 Khamenei.ir
خامنه ای، سید علی(1394)، مجموعۀ بیانات در مراسم سالروز رحلت امام خمینی در حرم مطهر امام خمینی، 14/3/1394.