شیخ فضل‌الله نوری و مخالفت مبنایی با مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی ره،قزوین، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشدعلوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

 با پیروزی جنبش مشروطه‌خواهی، دوران جدیدی در حوزة اندیشه سیاسی در ایران آغاز گردید. این حادثة تاریخی، تنها وقوع تحول در صحنة مناسبات سیاسی و اجتماعی نبود، بلکه از همان آغاز دارای عناصر مفهومی نوآیینی بود که به ضرورت واکنش دو گروه از علما و فقهای دینی را در موافقت یا مخالفت با آن برانگیخت. در این میان، شیخ فضل‌الله نوری که در ابتدای جنبش با آن همراهی می‌کرد، در ادامة مسیر به مخالفت با آن برخاست. این مقاله درصدد آن است تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که دلایل مخالفت شیخ نوری با مشروطه چه بود و او با اتکا به چه مبنایی رأی به حرمت مشروطه داد؟ فرضیة مقالة حاضر این است که مخالفت شیخ نوری با مشروطه نه از موضع دفاع از استبداد، بلکه برای دفاع از اقتدار شرع بود که به‌زعم وی با مشروطه‌خواهی به خطر افتاده بود. براین‌پایه، او با وفاداری به‌صورت شریعت و مبانی فقهی و نظام سنت قدمایی خود، از همان ابتدا اصل را بر اجرای احکام شرعی گذارده بود که به‌زعم وی مقرر بود تا با برپایی مشروطه عملی شود. اما ادامة مسیر و روشن شدن اختلافات در وظایف تقنینی مجلس شورا و میزان دخالت یا نظارت فقها در امر قانون‌گذاری و مباحثی چون نمایندگی، مساوات و حریت  شیخ را به این نتیجه رساند که این اساس جدید با مبانی نظری و شرعی وی نسبتی ندارد و در این میان قرائت شرعی مشروطه‌خواهان دینی نیز نتوانست بر مخالفت‌های مبنایی وی فائق آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sheikh Fazlollah Nouri and Fundamental Opposition to Constitutionalism

نویسندگان [English]

  • abbas hashemi 1
  • hamid mehrazar 2
1 Assistant Professor, Political Science Department, Imam Khomeini R, International University of Qazvin, Iran
2 Graduate student of political science at Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Abstract: The victory of Constitutional Movement marks a new age in the history of political thought in Iran. This historic event was not merely the breakout of developments in political and social scene, rather, it contained innovated conceptual elements from the beginning that upon necessity instigated reactions by two groups of ulema and religious jurists in agreement or disagreement with it. Sheikh Fazlollah Nouri was one of the religious jurists who supported the movement in the beginning but later changed his mind and rose in opposition of the Constitutional Movement. This paper intends to answer the key question of: What was behind Sheikh Fazlollah Nouri’s opposition to the Constitutional Movement, and on what basis did he rule on the illegitimacy of the movement? This paper hypothesizes that his opposition to the Constitutional Movement was not in defense of tyranny, but in defense of the authority of Sharia or religious law, that he thought had been neglected. On this basis, he had insisted on enforcement of religious law from the beginning due to his strong belief in Sharia and the fundamentals of Islamic jurisprudence as well as his system of religious traditions. He thought the Islamic law was to be enforced after the victory of Constitutional Movement. However, with the advancement of the movement and with the surfacing of the differences in the legislative duties and responsibilities of the Consultative Assembly, and the degree of the interference in or supervision of the jurists on legislation and in such issues as representation of constituencies, equality and freedom, led the Sheikh come to the conclusion that the new foundation had nothing in common with his theoretical and religious fundamentals. In the meantime, the canonical interpretation of the religious constitutionalists could not overcome his fundamental opposition to the movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional Movement
  • theories
  • legislation
  • Consultative Assembly
  • equality
  • freedom
-        آبادیان، حسین. (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه؛ به انضمام رسائل علمای موافق و مخالف مشروطه، تهران: نشر نی.
-        ـــــــــــــــــ . (1388)، مفاهیم قدیم و اندیشه جدید (درآمدی نظری بر مشروطه ایران)، تهران: کویر.
-        ابوطالبی، مهدی. (1387)، «مشروطه خواهان مشروعه ساز، همراهی وهمدلی علمای نجف با شیخ فضل‌الله نوری»، فصلنامه پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال4، شماره 12.
-        اتحادیه (نظام مافی)، منصوره. (1381)، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره‌های یکم و دوم مجلس شورای ملی)، تهران: کتاب سیامک.
-        انصاری، مهدی. (1376)، شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت (رویارویی دو اندیشه)، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
-        براتعلی‌پور، مهدی. (1389)، پیشگامان فضیلت و آزادی در نگرش‌های سیاسی- دینی ایران معاصر (ازنهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی) ، قم: دانشگاه مفید.
-        ترکمان، محمد. (1362)، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری،  تهران: رسا.
-        توکلیان، جلال. (1374)، «اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری»، کیان، شماره 27.
-        جناتی، محمدابراهیم. (1369)، جایگاه استحسان در منابع اجتهاد، کیهان اندیشه، شماره 30.
-        دریابیگی، محسن. (1386)، حیات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آخوند خراسانی؛ مجتهد عصر مشروطه، مجموعه گفتار (آخوند خراسانی و نهضت مشروطیت ایران)، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-        رضوانی، هما. (1362)، لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، تهران: نشر تاریخ.
-        رضوانی، محمداسماعیل. (1356)، انقلاب مشروطیت ایران، چاپ سوم، تهران: فرانکلین.
-        زرگری‌نژاد، غلامحسین. (1374)، رسائل مشروطیت (18رساله و لایحه درباره مشروطیت)، تهران: کویر.
-        طباطبایی، سیدجواد. (1386)، تأملی درباره ایران: نظریه حکومت قانون در ایران، بخش دوم: مبانی نظری مشروعه‌خواهی، تبریز: ستوده،
-        کرمانی، ناظم‌الاسلام. (1366)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیرکبیر.
-        مجتهدی، مهدی. (1357)، روشنگری‌ها در مشروطیت ایران، تهران: دانشگاه تهران.
-        نامدار، مظفر. (1377)، نظریه دولت شریعت، نگاهی به اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری، مجله فرهنگ، شماره 27و28.
-        نایینی، محمدحسین. (1378)، تنبیه الامه و تنزیه المله، به‌کوشش محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.