تحلیلی بر ساختارهای هویتی میدان در تجمعات انقلاب اسلامی (نمونۀ موردی: میدان‌شهدایِ مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس واحد مطالعات اسناد وقف مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، ایران

چکیده

میدان‌های شهری نقشی مهم در شکل‌گیری تجمعات سیاسی و اجتماعی داشته‌اند. توسعه و مدرنیته موجب شده‌است تا ساختار فضاهای شهری ازجمله میدان‌ها به‌شکل بنیادین تغییر کند. شهرها از زمان شکل‌گیری تاکنون شاخصه‌های هویتیِ ویژه‌ای داشته‌اند که طی سالیان متمادی به‌وجود آمده‌اند؛ از اسامی خیابان‌ها گرفته تا شکل‌گیری میدان‌ها و بناها، همه نشانه‌هایی از هویت شهری‌اند. میدان‌شاه مشهد که پس‌اَز پیروزی انقلاب اسلامی به میدان‌شهدا تغییر نام پیدا کرد، ازجمله میدان‌های شهری است که از زمان ساخت تاکنون شاهد تغییرات ساختاری و هویتی فراوانی بوده‌است. برگزاری تجمعات و مراسم‌های ملی در این میدان چه قبل‌از انقلاب و چه پس‌از انقلاب سبب اهمیت ویژۀ این میدان شده‌است. ازبین‌رفتن هویت تاریخی این میدان براثر تغییرات انجام‌شده در معماری آن موجب شد تا در این مقاله به تحلیل کارکردهای هویتی این میدان و هم‌چنین مهم‌ترین وقایع تاریخی شکل‌گرفته در آن پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Identity Structures of Square in the Meetings in the Course of the Islamic Revolution (Case Study: The Shohada Square of Mashhad)

نویسنده [English]

  • gholamreza azarikhakestar
Expert of the Documentation Unit of the Waqf Document Center of Astan Quds Razavi, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Urban squares play an important role in formation of political and social meetings. Development and modernity have made urban structures such as squares undergo drastic changes. Cities have enjoyed special features and identity ever since their foundation that has taken place in the course of long years. City identity includes everything from street names to the way of formation of the squares and buildings. The Shah Square in Mashhad, renamed Shohada Sq. after the victory of Islamic Revolution, is one of the urban squares that has undergone numerous structural and identity changes ever since its construction. Holding national meetings and ceremonies in this square, either before or after the revolution, has given a special significance to this square. The annihilation of the historical identity of this square as a result of changes made in its architecture, made the author of this paper carry out a research into the identity functions of this square as well as the most important historical incidents taking place at this venue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mashhad
  • Identity
  • Shah Square
  • Shohada Square
  • Islamic Revolution
منابع
اسناد
مرکز اسناد انقلاب اسـلامی (مراسان)، شمارۀ بـازیابی 572.
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق)، اسناد به شمارۀ اموالی: 7/69915؛ 8/69915؛ 9/69915؛ 2/150295؛ 76792؛ 5/118641؛ 7/93160؛ 49256؛ 2/116560.
کتاب
انقلاب اسلامی به‌روایت اسناد ساواک. (1376). تدوین: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. تهران: سروش.
برادران قاسمی، مهدیه. (1390). تاریخچۀ شهرداری مشهد: پیشینۀ شهرداران،‌ معاونت‌ها،‌ مدیریت‌ها و سازمان‌ها. مشهد: سخن‌گستر.
پاکزاد، جهانشاه. (1385). راهنمای طراحی فضای شهری در ایران. تهران: انتشارات شهیدی.
توسلی، محمود؛ بنیادی، ناصر. (1371). طراحی فضاهای شهری. تهران: دفتر فرهنگ اسلامی. 1371.
تیس اونس، توماس. (1387). گونه‌شناسی فضا در شهرسازی: روشی به‌منظور طراحی زیباشناسانۀ شهرها. (مهشید شکوهی، مترجم). تهران: دانشگاه هنر.
جعفریان، رسول. (1382). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران (از روی‌کارآمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) سال‌های 1357-1320. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
جلالی، غلام‌رضا با همکاری حسین طاهری وحدتی، عباسعلی قلی‌زاده. (1377). تقویم تاریخ خراسان از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
رضوانی، علی‌رضا. (1384). در جستجوی هویت شهری مشهد. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
سلطان‌زاده، حسین. (1385). فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری شهرداری.
شافعی، بیژن و دیگران. (1384). معماری کریم طاهرزادۀ بهزاد. مجموعه‌معماری دوران تحول در ایران. تهران: دید.
شاکری، رمضان‌علی. (1359). انقلاب اسلامی مردم مشهد از آغاز تا استقرار جمهوری اسلامی به‌انضمام مقدمه و متن کامل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مشهد: امام.
نظری، سُلدا؛ آسیابی، محمد. (1394). بازآفرینی میدان‌های تاریخی از تئوری تا عمل. تهران: طحان.
نقی‌زاده، محمد. (1389). تحلیل و طراحی فضای شهری (مبانی، تعاریف، معیارها و شیوه‌ها). تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر و جهاد دانشگاهی.
نوربرک شولتز، کریستیان. (1353). مفاهیم جدید معماری: هستی، فضا و معماری. (محمدحسن حافظی، مترجم). تهران: کتاب‌فروشی تهران.
مقاله
پورفر، حسین. (1358). «میدان‌شهدا». روزنامۀ خراسان، 23/2/1358.
جلالی، غلام‌رضا. (زمستان 1391). «روزشمار دی‌ماه خونین مشهد». ویژه‌نامۀ نقش مشهد در انقلاب اسلامی، سال سوم. شمارۀ 3.
جوان فروزنده، علی؛ مطلبی، قاسم. (بهاروتابستان 1390). «مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهندۀ آن». هویت شهر، دورۀ 5 شمارۀ 8، صص 27-37.
حسینی کومله، مصطفی؛ ستودۀ علم‌باز، فاطمه. (زمستان 1392). «نقش خاطرۀ جمعی در باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی: ارائۀ راهکار درخصوص ناحیۀ تاریخی لاهیجان». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 4.
دانش، جابر؛ طیبی، امیر. (تابستان 1390). «کیفیت حضور در میادین شهری با تأکید بر نمونه‌های سنتی ایران». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول، شمارۀ 4، صص 71-80.
دانشپور، سید عبدالهادی. (بهار 1383). «درآمدی بر مفهوم و کارکرد هویت محیط انسان‌ساخت». باغ نظر، سال اول، شمارۀ اول، صص 59-70.
سیدقطبی، سیدمهدی. (بهمن 1392). «انقلاب مشهد به‌روایت یک روزنامه‌نگار بومی». ویژه‌نامۀ نقش مشهد در انقلاب اسلامی، سال چهارم، شمارۀ 4.
شعله، مهسا. (پاییز 1385). «دروازه‌های قدیم در خاطرۀ جمعی شهر معاصر، ریشه‌یابی رشته‌های خاطره‌ای». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 27، صص 17-26.
شمس‌آبادی، حسن. (زمستان 1389). «آیت‌الله خامنه‌ای و تحصن روحانیت در بیمارستان شاهرضا». مجلۀ پانزده خرداد، دورۀ سوم، شمارۀ 26، صص 257-284.
قوام‌پور، انیسه. (آبان و آذر 1389). «بررسی نسبت خاطرۀ تاریخی از فضا با موفقیت آن». منظر، شمارۀ 11، صص 76-77.
نژادستاری، سعیده. (بهار1390). «نقش میدان‌های شهری و بررسی عواقب ناشی از تنزل جایگاه آن در شهرهای امروز با تأکید بر شهرهای ایرانی». فصلنامۀ شهر ایرانی اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ 3، صص 57-70.
 
روزنامه
روزنامۀ آزادی، (دوشنبه 3خرداد 1327).
روزنامۀ آفتاب شرق، شمارۀ 1787، (خرداد 1327)؛ شمارۀ 242، سال 38.
روزنامۀ خراسان، شمارۀ 4954، سال 18.
روزنامۀ ناطق خراسان، سال 12، شمارۀ 7.