تعامل نخست وزیران دهه سی با مرجعیت قم: با تاکید بر اقدامات علی امینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد اسناد، مسئول مرکز اسناد شورای عالی آموزش‌وپرورش، تهران، ایران

چکیده

تعامل دو نهاد سلطنت و دیانت در طول تاریخ ایران داستان طویلی دارد و همچنین نظریه‌هایی در این خصوص مطرح‌شده است؛ اما در پی وقوع انقلاب مشروطه این تعامل دچار چالش شد و تعریف جدیدی از آن مطرح گردید که در قانون اساسی مشروطه رسمیت یافت. البته همین رویکرد هم با فراز و نشیب‌هایی همراه بود. به‌طوری‌که در دوره رضاشاه عملاً نقش و جایگاه مراجع و حوزه علمیه قم به حاشیه رانده شد؛ ولی بعد از سقوط وی، مجدداً نیروهای مذهبی ازجمله بخشی از روحانیون در عرصه اجتماع و سیاست فعال شده و به‌خصوص در دوره دولت مصدق به‌عنوان یکی از ارکان سه‌گانه قدرت (دربار، دولت و علما) ایفای نقش کردند. سؤال اصلی مقاله این است که در پی وقوع کودتا که عملاً دو نهاد دربار و دولت یکدست شدند، چه تعاملی میان حاکمیت پهلوی با حوزه علمیه قم تحت زعامت و مرجعیت وقت (بروجردی) حاصل شد؟ این مقاله از نوع تحلیلی- توصیفی و به روش کتابخانه‌ای- اسنادی حاکی از آن است که دولت‌های بعد از کودتا، سعی کردند در تعامل با نهاد مذهب به‌خصوص مرجعیت مستقر در حوزه قم گام برداشته تا مشروعیت لازم برای حاکمیت به دست آورند. هرچند بررسی اسناد و گزارش‌ها از برخی فرازونشیب‌ها در خلال تعاملات نخست وزیران وقت، زاهدی، علاء، اقبال، شریف امامی و امینی با حوزه علمیه قم تحت زعامت بروجردی حکایت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The interaction of the prime ministers of the 30s with the authority of Qom" with an emphasis on the actions of Ali Amini

نویسنده [English]

  • rahim roohbakhsh
Senior document expert, head of the documents center of the Supreme Council of Education, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract: The interaction between the two institutions of monarchy and religion has a long story throughout the history of Iran, and theories have been proposed in this regard; But after the occurrence of the constitutional revolution, this interaction was challenged and a new definition of it was proposed, which was formalized in the constitutional law. Of course, this approach was accompanied by ups and downs. So that during the period of Reza Shah, the role and position of the religious authorities and seminary of Qom was practically pushed to the sidelines; But after his fall, the religious forces, including a part of the clerics, became active in the social and political arenas and played a role as one of the three pillars of power (the court, the government, and the scholars), especially during the period of Mossadegh's government. The main question of the article is that after the coup that practically became the two institutions of the court and the government, what was the interaction between the Pahlavi rule and the seminary of Qom under the leadership and authority of the time (Boroujerdi)? This article, analytical-descriptive and library-documentary, shows that the post-coup governments tried to interact with the religious institution, especially the authority based in Qom area, in order to gain the necessary legitimacy for governance. However, the review of documents and reports shows some discrepancies during the interactions of the then prime ministers, Zahedi, Alaa, Iqbal, Sharif Emami and Amini, with the seminary of Qom under the leadership of Borujerdi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qom seminary
  • governments
  • Borujerdi
  • authority
  • legitimacy
  • آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی معاصر ایران. ترجمه احمد گل محمدی و ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.
  • احمدی، مجتبی و دیگران (1379). چشم‌وچراغ مرجعیت (مصاحبه­های ویژه مجله حوزه با شاگردان آیت­الله بروجردی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • اسماعیلی، علیرضا (1381). خاطرات و اسناد حجت‌الاسلام جعفر شجونی. تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • امینی، ایرج (1386). بر بال بحران: زندگی سیاسی علی امینی. تهران: نشر ماهی.
  • بیگی نسوان، حسین (1376). اصلاحات ارضی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه 15 خرداد، 6 (25)، 80-57.
  • https://ensani.ir/fa/article/29932
  • توکلی، یعقوب (1390). خاطرات علی امینی. تهران: حوزه هنری، چاپ دوم.
  • روحانی، حمید (کوشش) (1374). اسناد انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • روحانی، حمید و دیگران [تدوین‌کننده] (1376) خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • روح­بخش، رحیم (1397). آیت‌الله‌العظمی بروجردی به روایت اسناد. قم. نشر مورخ.
  • روزنامه اطلاعات (2/10/1340). شماره 10540.
  • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1358). یکصد سال مبارزه روحانیت مترقی از میرزای شیرازی تا امام خمینی. قم: نشر نوید اسلام.
  • فراتی، عبدالوهاب (1379). تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مرجعیت تا تبعید. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • کاتوزیان، محمدعلی (1372). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیری، تهران: نشر مرکز.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1376). خاطرات و مبارزات شهید محلاتی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1377). خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1378). هفتادسال خاطره از آیت‌الله سید حسین بدلا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مراسان)، شماره پرونده 204.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری (مارجا)، سند شماره 649.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 14913.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 30141.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 17040.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 29586.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 31504.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 29382، 40542، 41377، 48479 و 242.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 30791.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 13888.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 34392.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 22773، 29381 و 27789.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 34392.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 37439، 48002 و 35278.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 30468 و 48003.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 38746 و 11894.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 27069، 17836 و 13875.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، اسناد شماره 22773، 29381، 27789
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 42915.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 42843.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره سند، 42447.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، سند شماره 31540.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره سند، 44045.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره سند،41492.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره بازیابی 53241.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره سند 53324
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره سند، 41881.
  • مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره بازیابی 42843.
  • منظورالاجداد، محمدحسین (1379). مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارش‌هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی: 1292-1339 ش. تهران: نشر شیرازه.