گفتمان جنسیت از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

کیفیت و کمّیت مشارکت زنان در رویدادهای سرنوشت‌ساز تاریخی، از جمله انقلاب‌ها یکسان نبوده و بنا بر شرایط و موقعیت اجتماعی- فرهنگی جامعه اشکال گوناگونی به خود گرفته است؛ ولی به‌نوبۀ خود مقولۀ جنسیت را به کانون تصمیم‌گیری‌ها و منازعات سیاسی وارد کرده است.

 انقلاب اسلامی که مهم‌ترین رخداد مؤثر بر سرنوشت سیاسی و اجتماعی ملت ایران است نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ چراکه فقط پس از گذشت 15 سال از اعطای حق رأی به زنان در قالب برنامۀ اصلاحی انقلاب سفید، محمدرضا پهلوی که به‌شدت ناخرسندی و اعتراض علما را به بازتعریف نقش‌های زنانه توسط حکومت برانگیخته بود، مشارکت گستردۀ زنان آن ‌هم با سیمایی متفاوت از الگوهای پذیرفته‌شدۀ زن سنتی یا مدرن در مبارزات انقلابی تا آنجا توجه ناظران خارجی را برانگیخت که آن را انقلاب چادرها نامیدند.

 با وجود این، چرایی و چگونگی این مشارکت، از جمله عرصه‌های مغفول‌مانده در میان علایق نظری و پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی به شمار می‌رود؛ ازاین‌رو، این مقاله برآن است تا با تمرکز بر متون رسمی تولیدشده توسط الیت سیاسی و مطبوعاتی ایران در گسترۀ زمانی سال‌های 1342 تا 1357 و با استفاده از روش تحلیل گفتمان نشان دهد که جنسیت به‌عنوان یک برساختۀ گفتمانی چگونه در دو دهه پیش از انقلاب اسلامی در پرتو ظرفیت نظام زبانی و مناسبات قدرت و مقاومت مندرج در آن درون بستری از رخدادهای سیاسی و اجتماعی ساخته‌ شده و مرزهای مألوف و تعیین‌کنندۀ هویت‌های زنانه/ مردانه را درنوردید. بدین‌منظور بستری تاریخی را به تصویر خواهد کشید که درون آن مدلول زنانه/ مردانه به‌تدریج از جایگاه چندین هزارسالۀ خود بیرون آمده و در پیوند با دال‌های کانونی گفتارهای رقیب حاضر در متن منازعۀ سیاسی شامل گفتار رسمی حکومت، روحانیت سنتی و نواندیشی دینی و انقلابی، معنا و ساختاری تازه یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gender Discourse from White Revolution to Islamic Revolution

نویسنده [English]

  • narges nik khah
Assistant Professor of Social Sciences, Faculty of Humanities, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

The quality and quantity of women’s participation in decisive and historic events, such as the revolutions, has not been identical. It has taken different forms depending upon the social and cultural conditions and situations. At the same time, women’s participation has brought gender type into the political conflicts and decision-making process.

The Islamic Revolution, that is the most important event determining the political and social fate of the Iranian nation, is no exception to this rule. This is because only 15 years after granting women the right to vote in the context of the reformation plan of White Revolution, Mohammad Reza Pahlavi experie nced the ire and objection of the Ulema upon redefinition of the women’s roles by his government. Massive participation of the women in revolutionary developments with an image quite different from the commonly accepted traditional or modern model of women in Iran attracted the attention of the foreign observers so that they termed it the “revolution of chadors”.

The whys and wherefores behind contribution of women in revolutionary developments are among the less attended areas in the theoretical and research studies on history of the Islamic Revolution. Therefore, this paper intends to show how gender, as a discourse construction, has managed to emerge high within two decades before the victory of Islamic Revolution in the light of linguistic capacities, power concepts and implied resistance, amidst political and social incidents and the usual determining frontiers of man/woman identity factors. To do this based on a discourse analysis method, this paper has focused on official documents produced by political elite and Iranian press in between the years 1963-1978. To that end, we will picture a historical platform in which the signified man/woman emerges gradually from thousands of years old status to find a new meaning and structure in connection with central signifiers of current rivals’ discourse amidst political clashes including official discourse of the government, traditional clericalism, religious and revolutionary intellectualism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Gender
  • Islamic Revolution
  • White Revolution
-         آبراهامیان، یرواند. (1377)، ایران بین دو انقلاب درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
-         احمدی خراسانی، نوشین و پروین اردلان. (1382)، «فعالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران»، تهران 2: نشر توسعه.
-         الگار، حامد. (1369)، دین و دولت در ایران، نقش علما در دورۀ قاجار، ترجمة ابوالقاسم ستری، تهران: انتشارات توس.
-         انصاف‌پور، غلامرضا. (1346)، قدرت و مقام زن در ادوار تاریخ، تهران: کانون کتاب.
-         باهنر، محمدجواد. (بی‌تا)، «ماجرای آزادی زنان»، مجلۀ مکتب اسلام، س 6، ش 8.
-         برنارد، جسی. (1384)، دنیای زنان، ترجمۀ شهرزاد ذوفن، تهران: نشر اختران.
-         بروجردی، مهرزاد. (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمۀ جمشید شیرازی، تهران: نشر فروزان روز.
-         پایدار، پروین. (1378)، زنان و عصر ملی‌گرایی در ایران، ترجمۀ فرح قره‌داغی، تهران: نشر توسعه.
-         پیرنیا، منصوره. (1374)، سالار زنان، واشنگتن، شرکت انتشارات ایران.
-         دباشی، حمید. (1381)، ایدئولوژی اسلامی خطرات و وعده‌های یک نو واژه در ایران پس از انقلاب، ویراست دکتر هوشنگ امیراحمدی و منوچهر پروین، ترجمۀ علی مرشدزاد، 1381، تهران مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز.
-          رهنورد، زهرا. (1357)، طلوع زن مسلمان، تهران: نشر محبوبه.
-         زن، نگاه و سنجش در اسلام، بی‌نا، بی‌تا، بی‌جا.
-         زیبایی‌نژاد، محمدرضا و محمدتقی سبحانی. (1379)، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، نشر دارالثقلین.
-         ساناساریان، الیزا. (1384)، جنبش حقوق زنان در ایران. طغیان، افول، سرکوب از 1280 تا انقلاب 57، ترجمۀ نوشین احمدی خراسانی، تهران: نشر اختران.
-         شریعتی، علی. (1380)، زن: مجموعه آثار 21، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
-         طباطبایی، محمدحسین. (1357)، استراتژی زن در اسلام، تهران: نشریۀ ندای ایمان.
-         علیرضا ازغندی. (1379)، نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، تهران: نشر قومس.
-         فالاچی، اوریانا. (1357)، مصاحبه با تاریخ‌سازان، ترجمة پیروز ملکی، تهران: امیرکبیر.
-         فوران، جان. (1378)، مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
-         فیرحی، داوود. (1378)، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی.