بررسی متغیرهای تبیینی در رهیافت سیاسی انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی، پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

انقلاب نقطۀ عطفی در تاریخ بشری است که به‌صورت دگرگونی‌های سریع و بنیادین اتفاق می‌افتد؛ به‌طوری‌که در مدت کوتاهی چارچوب و ساختارهای موجود در جامعه -به‌ویژه ساختار سیاسی آن- دگرگون می‌شود. تبیین انقلاب ایران نیز به‌عنوان یکی از پدیده‌های سیاسی مهم در اواخر قرن بیستم با رهیافت‌های متعدد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی انجام شده‌است. نویسندۀ این مقاله سعی دارد با رهیافت سیاسی، متغیرهای ملی و فراملی مؤثر در وقوع انقلاب 57 را بررسی کند و مانند یکی از رویکردهای رایج در حوزۀ تبیین انقلاب، گونه‌های مختلف این رهیافت را بررسی کند.
سؤال اصلی مقاله: متغیرهای ملی و فراملیِ سیاسیِ مؤثر در وقوع انقلاب اسلامی 1357 کدام‌اند؟
برای انجام پژوهش از روش تحلیلی و مطالعات اسنادی استفاده شده‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد که متغیرهای ساختار استبدادیِ نظام سیاسی (شخصی‌بودن قدرت، فقدان آزادی سیاسی، سرکوبگری)، فساد دستگاه اداری–سیاسی (ارادت‌پروری و غیرِرسمی‌بودن روابط، فساد مالی و اخلاقی)، خنثی‌سازی و ناکارآمدی ارتش، توسعۀ نامتوازن سیاسی-اقتصادی، و وابستگی شاه به آمریکا در شکل‌گیری و تسریع انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشتند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Explanatory Variables in the Political Approach of the Islamic Revolution

نویسنده [English]

  • sedaghat shafizadehhor
Master of Science in Sociology of Islamic Revolution, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

Revolution is a turning point in human history which occurs due to fast and fundamental changes. These changes occur in a short period of time within the existing structures of a society, especially its political structure. Studies to explain the 1979 Iranian revolution, as one of the important political events in the late twentieth century, have been conducted using multiple cultural, political, economic and social approaches. The present paper tries to investigate the national and extra-national factors affecting the occurrence of Islamic Revolution by using the political approach. Different aspects of this approach are then analyzed, as it is the case for other studies trying to explain the Islamic Revolution. Therefore, the main question of this paper is: "What are national and extra-national political factors affecting the occurrence of the Islamic Revolution in 1979?" The method used to conduct this research is descriptive and documentary. The findings indicate that factors such as the despotic political system structure (one person in power, lack of political freedom, repression) administrative-political corruption (ingratiation and informal relationships, financial and moral corruption) neutralization and incompetence of the Army, imbalanced socio-economic development, and Shah's dependence on the US had a significant role in shaping and accelerating the Islamic Revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • political explanation
  • national and extra-national factors
  • Islamic Revolution
  • Pahlavi dynasty
  • منابع

    الف. کتاب

    • آبراهامیان، یرواند. (1389). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نی.
    • برژینسکی، زیبگنیوف. (1362). اسرار سقوط شاه و گروگان‌گیری. (حمید احمدی، مترجم). تهران: جامی.
    • بشیریه، حسین. (1382). آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی. تهران: نگاه معاصر.
    • پزشکی، محمد. (1379). انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن. قم: دفتر نشر و پخش معارف.
    • پناهی، محمدحسین. (1391). نظریه‌های انقلاب: وقوع، فرایند و پیامدها. تهران: انتشارات سمت.
    • پهلوی، محمدرضا. (1359) پاسخ به تاریخ. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: زریاب.
    • جانسون، چالمرز. (1363). تحول انقلابی: بررسی نظری پدیدۀ انقلاب. (حمید الیاسی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
    • حاضری، علی‌محمد. (1388). بررسی تحلیلی مطالعات انقلاب اسلامی. تهران: چاپ و نشر عروج.
    • حبیبی، نادر. (1375). فساد اداری (عوامل مؤثر و روش‌های مبارزه). تهران: انتشارات وثقی.
    • درویشی سه‌تلانی، فرهاد. (1377). تجزیه‌وتحلیل امنیتی فروپاشی رژیم شاه در ایران. تهران: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، نش‍ر هماهنگ.
    • ربیعی، علی. (1383). زنده‌باد فساد: جامعه‌شناسی سیاسی فساد در دولت‌های جهان سوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • زونیس، ماروین. (1370). شکست شاهانه: روانشناسی شخصیت شاه. (عباس مخبر، مترجم). تهران: طرح نو.
    • زیباکلام، صادق. (1375). مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی. تهران: روزنه.
    • شکاری، عبدالقیوم. (1379). نظریۀ دولت تحصیلدار و انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • شهابی، هوشنگ؛ لینز، خوان. (۱۳۸۰). نظام‌های سلطانی. (منوچهر صبوری، مترجم). تهران: نشر شیرازه.
    • عباس‌زادگان، سیدمحمد. (1383). فساد اداری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    • فوران، جان. (1392). مقاومت شکننده. (احمد تدین، مترجم). تهران: مؤسسۀ رسا.
    • قاضی مرادی، حسن. (1380). استبداد در ایران. تهران: نشر اختران.
    • کدیور، جمیله. (1372). رویارویی؛ انقلاب اسلامی ایران و آمریکا. تهران: انتشارات اطلاعات.
    • گازیوروسکی، مارک. (1373). سیاست خارجی آمریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه‌پذیر در ایران. (جمشید زنگنه، مترجم). تهران: مؤسسۀ رسا.
    • مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب‌ها. (1387). (جک گلدستون، ویراستار). (محمدتقی دلفروز، مترجم). انتشارات کویر.
    • هانتینگتون، ساموئل. (1375). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. (محسن ثلاثی، مترجم). تهران: نشر علم.
    • همایونِ کاتوزیان، محمدعلی. (1372). استبداد، دموکراسی و نهضت ملی. تهران: نشر مرکز.

    ب. مقالات

    • حاضری، علی‌محمد. (1392). «جزوۀ بررسی تبیین‌های انقلاب اسلامی». منتشرنشده.
    • حجاریان، سعید. (1374). «ساخت اقتدار "سلطانی"، آسیب‌پذیری‌ها و بدیل‌ها». اطلاعات سیاسی -اقتصادی، شمارۀ 91 و 92.
    • خرمشاد، محمدباقر. (1383). «بازتاب انقلاب اسلامی در نظریه‌های انقلاب: تولد و شکل‌گیری نسل چهارم تئوری‌های انقلاب». مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 3.
    • ·         عباسی، ابراهیم. (1395). «ساخت سیاسی و توسعه در دولت پهلوی براساس یادداشت‌های روزانۀ امیر اسدالله علم». پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هفتم، شمارۀ 29.
    • علمداری، کاظم. (1377). «حامی‌پروری، مشخصۀ قدرت سیاسی». ایران فردا، شمارۀ 44.
    • معمار، رحمت‌الله. (1388). «طرح الگویی عام برای تبیین قدرت‌محور از انقلاب‌ها». دانشنامۀ علوم اجتماعی تربیت مدرس، شمارۀ 2.
    • همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1374). «اقتصاد سیاسی کشورهای صادرکنندۀ نفت». (علیرضا طیب، مترجم). اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره‌های 95-96.59