گفتمان روشنفکری و روحانیت در انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش دو گفتمان روشنفکری و روحانیت در دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. این دو گفتمان در طول تاریخ معاصر ایران گاهی با هم ائتلاف کرده‌اند و در برهه‌هایی رقیب هم بوده و رودرروی یکدیگر ایستاده‌اند. در جامعۀ ایران،گفتمان روشنفکری بدون گفتمان روحانیت راه به جایی نبرده و این روحانیت است که توانسته در بسیج منابع از پتانسیل خود استفاده نماید. روشنفکران نیز به این مسأله آگاهی داشته و در برهه‌های تاریخی از آن استفاده نموده‌اند ولی روحانیت با تجربیاتی که در طول تاریخ معاصر کسب نموده بود به این قدرت خود واقف  شده و لذا در انقلاب اسلامی توانست نقش برجسته‌تری را داشته باشد و بتواند جامعه را با خود همراه نماید و دیگر گفتمان‌ها را کنار زند و بر جامعه هژمونی یابد. در تهیه و تنظیم این مقاله از نظریه گفتمان و بسیج منابع بهره گرفته شده است. گفتمان‌ها به دنبال هژمونیک شدن بر جامعه هستند و برای این مهم به دنبال بسیج منابع می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intellectualism and Clericalism Discourses in Constitutional Movement and Islamic Revolution

نویسنده [English]

  • Farhad Keramat
Assistant Professor, Payam Nour University, Tehran Branch, Iran,
چکیده [English]

Attempts have been made in this research to study the two discourses of intellectualism and clericalism in Constitutional Movement and Islamic Revolution. In the course of history, the two discourses have sometimes formed coalition and at other times stood against each other. In Iranian society, intellectualism discourse has failed to succeed without clericalism discourse since clerics have managed well to use their potential to mobilize resources. Being aware of this potential, intellectuals have resorted to potentials of clerics in some epochs of history. However, thanks to the experience the clerics gained in the course of history and learnt about the power within their control, they played a more outstanding role in the victory and stabilization of Islamic Revolution. Thus, they could gain public support and push away other discourses to fix their hegemony on the society. In this paper, we have applied the theory of discourse and resource mobilization. Discourses seek establishing hegemony on the society. To do this, they need resource mobilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse
  • clericalism
  • intellectualism
  • Constitutional Movement
  • Islamic Revolution
-         آجودانی، ماشاءالله (1383) مشروطه ایرانی، تهران: نشر اختران.
-         آل احمد، جلال. (1344) غرب زدگی، تهران: انتشارات رواق.
-         احمد حاجیکلایی، حمید. (1387) جریان‌شناسی چپ در ایران، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-         انصاری، شیخ مرتضی. (1368) المکاسب، قم: انتشارات تقی علامه.
-         بازرگان، مهدی. (1341) انتظارات مردم از مراجع، بحثی دربارۀ مرجعیت و روحانیت، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         بروجردی، مهرزاد.(1387) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، چاپ سوم.
-         بشیریه، حسین.(1397) زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران، ترجمه علی اردستانی، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
-         پدرام، مسعود. (1383) روشنفکران دینی و مدرنیته در ایران پس از انقلاب، تهران: انتشارات گام نو.
-         پروین، منوچهر و مصطفی وزیری.(1379) فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، ترجمه معصومه خالقی، تهران: انتشارات باز.
-         جعفریان، رسول. (1396) جریان‌ها و سازمان های مذهبی- سیاسی ایران (از روی کارآمدن محمد رضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) تهران: نشر علم.
-         حائری، عبدالهادی. (1381) تشیع و مشروعیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-         حسینی‌زاده، محمدعلی. (1386) اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه علوم انسانی مفید.
-         خرمشاد، محمدباقر و جواد جمالی. (1397) «امر سیاسی، شکل‌گیری و هژمونیک شدن گفتمان انقلابی اسلام سیاسی در ایران»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره 27، صص 27-44.
-         خمینی (امام)، سیدروح‌الله (1379) ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         شریعتی، علی. (بی‌تا) تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران: دفتر تدوین و تنظیم آثار دکتر علی شریعتی.
-         صالحی نجف آبادی، عباس و دیگران. (1394) «بررسی دلایل هژمونیک شدن گفتمان ایران هراسی و شیعه هراسی بر اساس نظریه لاکلائو و موفه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره دوم، صص185-209.
-         عنایت، حمید. (1387) اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
-         عیسی‌نیا، رضا. (1397) «اندیشه سیاسی آیت‌الله بروجردی: سیاست‌ورزی یا سیاست پرهیزی»، فصلنامه سیاست متعالیه، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص115-130.
-         ف‍ان‍ون‌، ف‍ران‍تس. (1368) دوزخیان روی زمین، ترجمه علی شریعتی،  تهران: نشر نیلوفر.
-         فراتی، عبدالوهاب. (1392) «روحانیت و بافت دولت دینی در ایران پس از انقلاب»، فصلنامه سیاست متعالیه، سال هشتم، شماره بیست و نهم، صص97-126.
-         کاستلز، مانوئل. (1385) عصر اطلاعات: قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: انتشارات طرح نو.
-      کریمی، ایوب. (1391) «مفهوم هژمونی و امکان قدرت‌یابی گفتمان‌های حاشیه‌ای»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌الملل، شماره 29، صص175-190.
-         مارش دیوید، جری استوکر. (1384) روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبری.
-         محلاتی، شیخ محمد اسماعیل.(1374) اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه، در رسائل مشروطیت، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران: نشرکویر.
-         معینی علمداری، جهانگیر. (1385) «توسعه و پیچیدگی»، فرهنگ و اندیشه، سال پنجم، شماره 19، صص37-58.
-         موثقی، احمد. (1385) نوسازی و اصلاحات در ایران (از اندیشه تا عمل)، تهران: نشر قومس.
-         میرسپاسی، علی. (1389) تأملی در مدرنیته ایرانی، تهران: انتشارات طرح نو.
-         میرموسوی، سیدعلی. (1382) «اجتهاد و مشروطیت تأملی در اندیشه سیاسی شیعه در دوران مشروطه»، فرهنگ و اندیشه، سال دوم، شماره پنج، صص 11- 67.
-         نائینی محمدحسین.(1393) تنبیه الأمة و تنزیه الملة، قم: بوستان کتاب قم.
-         نبوی، نگین. (1380) «روشنفکران و بحث فرهنگ بومی در ایران دهه 1970»، ایران نامه، شماره 75.
-          Amir arjomand SAÏD. (2009) After khomeini, Oxford University Press.
-          Boggs, Carl. (1984) the two Revolutions: Gramsci and Dilemmas of western Marxism, Boston: south end press.
-          Borghei, Mohammad (2005) »iran’s religious establishment: the dialectics of politicization«  , IRAN Political Culture in the Islamic Republic, Edited by Samih K.Farsoun and Mehrdad Mashayekhi  Routledge London and New York.
-          Boroujerdi Mehrzad. (2005) »gharbzadegi the dominant intellectual discourse of pre- and post-revolutionary Iran«, IRAN Political Culture in the Islamic Republic, Edited by Samih K.Farsoun and Mehrdad Mashayekhi  Routledge London and New York.
-          Boroujerdi Mehrzad.(2003) »the ambivalent modernity of iranian intellectuals«, intellectual trends in twentieth-century iran: a critical survey, edited by negin nabavi, university Press of Florida.
-          De Groot Joanna. (2007) religion, culture and  politics in iran From the Qajars to khomeini, by I.B.Tauris & Co. Ltd.
-          Katouzian Homa.(2004) »State and Society under Reza Shah« , Men of Order Authoritarian Modernization under Ataturk and Reza Shah, touraj atabaki and erik J. zurcher, i.b. tauris & co. ltd.
-          Simon, Roger. (2001) gramscis political thought, London, Elecbook.
-          Milani Mohsen. (2005) »shi’ism and the state in the constitution of the islamic republic of iran«, IRAN Political Culture in the Islamic Republic
Edited by Samih K.Farsoun and Mehrdad Mashayekhi  Routledge London and New York.
-          Zirinsk Michael. (2003)» reza shah’s abrogation abrogation of capitulations, 1927-1928«, the making of modern iran state and society under reza shah, 1921- 1941 edited by stephanie Cronin, by Routledge London and New York.