علما و مراجع مشروطهخواه؛ از آغاز دورۀ دوم مشروطیت تا رحلت آخوند خراسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دورۀ دکتری تاریخ انقلاب اسلامی؛ پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در مقالۀ پیش‌رو، نقش و جایگاه علما و مراجع مشروطه‌خواه عظام شیعه (با محوریت آخوند ملامحمدکاظم آخوند خراسانی) در مقابله با بحران‌ها‌‌ و مشکلات عمدتاً سیاسی مبتلابه نظام مشروطۀ ایران، در فاصلۀ فتح تهران در جمادی‌الثانی 1327 تا هنگام رحلت وی در ذی‌حجۀ 1329، با استناد به ‌منابع و اسناد متقن، مورد بررسی و ارزیابی توصیفی- تحلیلی تاریخی قرار گرفته است. علما و مراجع شیعه در این برهۀ بس‌حساس و دشوار، هم‌چنان، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین حامیان مشروطۀ ایران محسوب می‌شدند و در راستای دفاع از دستاوردهای مشروطیت و مقابله با بحران‌ها‌‌ و مشکلات داخلی روزافزون دامنگیر نظام مشروطه، و نیز مبارزه با تجاوزات پایان‌ناپذیر دو کشور روسیۀ تزاری و انگلستان در شئون گوناگون کشور، بس‌فعال و مؤثر ظاهر شدند. با رحلت ناگهانی آخوندخراسانی، نظام مشروطۀ ایران، بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین حامیان خود در میان علما و مراجع شیعه را از دست داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Constitutionalist Ulama: From the Beginning of the Movement to the Death of Akhund Khorasani

نویسنده [English]

  • Mozafar shahedi
Ph.D. Student, Islamic Revolution Date, Imam Khomeini Research Institute (I) and Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

This paper is an attempt to study the role of Constitutionalist ulama and religious authorities (led by Ayatollah Mullah Muhammad Kazem Akhund Khorasani)  in facing political crises and problems of constitutional system of Iran, from conquest of Tehran in 1909 until the death of Ayatollah Akhund Khorasani in 1911. Descriptive-analytical-historical method has been used to study the issue. The Shiite Ulama and authorities in this sensitive and difficult period were considered most effective supporters of the Iranian constitutional movement and play a very important role in defending the achievements of the Constitutional movement and warding off the crises, facing the domestic problems, and fighting the aggression of and intervention of Russia and Britain in various aspects of the state affairs. Due to the sudden death of Ayatollah Akhund Khorasani, Iranian Constitutional system lost its most important supporter, among Ulama and Shiite authorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional Revolution
  • Akhund Khorasani
  • Shiite Authorities
  • Russia
  • Britain
  • political crisis
• آقانجفی‌قوچانی (نجفی)، محمدحسن(1378). برگی از تاریخ معاصر (حیات‌الاسلام فی‌الاحوال آیت‌الملک‌العلام): پیرامون شخصیت و نقش آخوند ملامحمدکاظم خراسانی در نهضت مشروطیت. (رمضانعلی شاکری، کوششگر). تهران: هفت.
• ترکمان، محمد(1370). اسنادی دربارۀ هجوم روس و انگلیس به ایران (1287 تا 1291ه. ش). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
• بهشتی‌سرشت، محسن(1380). نقش علما در سیاست (از مشروطه تا انقراض قاجار). (چ 1). تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
• سالور (عین‌السلطنه)، قهرمان‌میرزا(1376). روزنامۀ خاطرات عینالسلطنه (قهرمان‌میرزا سالور).(ج 4). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوششگران). تهران: اساطیر.
سیاستنامۀ خراسانی: قطعات سیاسی در آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی صاحب کفایه(1255- 1329ق)(1385). تهران: کویر.
• شاهدی، مظفر (1381). تاریخ بانک استقراضی روس در ایران. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ج. ا. ایران.
• ________(1393). مبانی نظری و ریشههای تاریخی انقلاب اسلامی ایران(ج1). (چ 1). تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
• شریف‌کاشانی، محمدمهدی(1362). واقعات اتفاقیه در روزگار(ج 2 و 3) . (‌ سیروس سعدوندیان و منصورۀ اتحادیه، کوششگران) تهران: نشر تاریخ ایران.
• فریدالملک ‌همدانی (فرید)، میرزامحمدعلی‌(1354). خاطرات فرید.( مسعود فرید، کوششگر). تهران: زوار.
• کسروی، احمد(1330). تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
• ________(1346). تاریخ هجده ساله آذربایجان، تهران: امیرکبیر.
• محلاتی، شیخ‌اسماعیل(1386). اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه: در پرتو مشروطهخواهی(چ1). تهران: صمدیه.
• نائینی، میرزامحمدحسین(1386). تنبیهالامۀ و تنزیهالملۀ(چ1). (سیدمحمود طالقانی و محسن هجری،کوششگران). تهران: صمدیه.
• ناظم‌الاسلام‌کرمانی، محمد(1346). تاریخ بیداری ایرانیان(ج 2). (علی‌اکبر سعیدی‌سیرجانی، کوششگر). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• نجفی، موسی(1384). اندیشۀ سیاسی و تاریخ نهضت حاجآقا نورالله اصفهانی. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
• نظام‌الدین‌زاده، ع. س. د(1330ق). تاریخ هجوم روس به ایرانزمین و نهضت رؤسای دین در کاظمین و خدمات نمایان ایشان در حفظ استقلال ایران: 1329. بغداد: مطبعۀ آفتاب.
• وثوقی، محمدباقر(1383). آیتالله سیدعبدالحسین لاری و جنبش مشروطهخواهی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.