بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر تمرکزگرایی در تاریخ معاصر ایران در دو مقطع انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

علی‌رغم وقوع انقلاب مشروطه و تغییر ساختار حکومت از سلطنت استبدادی به حکومت مشروطه و همچنین تلاش اکثریت نمایندگان مجلس در دوره‌ های اولیه آن برای ایفای نقش در صحنه تحولات سیاسی  و تمایل به تمرکز زدایی، به تدریج سهم ایالات و مناطق در روند تصمیم‌گیری ‌های کلان رو به نقصان نهاد. و با روی کارآمدن حکومت خودکامه پهلوی، تمرکزگرایی به یکی از ارکان اصلی حکومت پهلوی مبدل شد. در تاریخ معاصر ایران، تمرکزگرایی و تمرکززدایی، همپای توسعه نیافتگی و توسعه یافتگی سیاسی، با فراز و نشیب‌های کوتاه و بلندی همراه بوده است. در همین دوره، گاه به توسعه یافتگی سیاسی نزدیک و گاه از آن دور شده‌ایم. در دوره معاصر تاریخ ایران، تمرکزگرایی را بیشتر و تمرکززدایی را کمتر تجربه کرده‌ایم، ولی به رابطه میان تمرکزگرایی و توسعه نیافتگی سیاسی و تمرکززدایی و توسعه‌یافتگی سیاسی، توجه جدی‌تری شده است. پرواضح است که سخن گفتن در مورد تحولات سیاسی تاریخ معاصر ایران و بررسی کم و کیف این تحولات به‌دلیل تنوع موضوعات و گستردگی مباحث، کاری بس دشوار است. بنابراین در این پژوهش می‌کوشیم تا علت یکی از منازعات تاریخ معاصر ایران که همانا  بحثی پردامنه به نام تمرکزگرایی و یا تمرکززدایی است را با توجه به فقدان پژوهشی متقن و مستند در این باره را دریابیم. پرسش اصلی این پژوهش این است که چه رابطه ‌ای میان توسعه سیاسی و تمرکزگرایی در تاریخ معاصر ایران وجود دارد و وقوع دو انقلاب بزرگ مشروطه و انقلاب اسلامی چه تأثیری بر رابطه‌ای متقابل این دو متغیر نهاده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Factors behind Centralization in Contemporary Iranian History: A Study of Constitutional Movement and Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • aliasghar foroghi 1
  • farhad sahami 2
1 Associate Professor, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 PhD Student, Islamic Revolution History University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

  Despite the culmination of Constitutional Movement and the shift in government structure from despotic monarchy to constitutional government, as well as the efforts and endeavors of the majority of Parliament members in its early periods to play a role in political developments and their tendency toward decentralization, the role of provinces and regions in macro decision making level was gradually diminished. With the rise to the power of Pahlavi despotic regime, centralization turned to be one of the major pillars of Pahlavi government. In contemporary Iranian history, centralization and decentralization have been always associated with development and underdevelopment with short and long ups and downs. In this period, the country has experienced both getting closer to political development and getting far from it, but the relationship between centralization and political underdevelopment on one hand, and decentralization and political development on the other hand have been paid serious attention. It is clear that talking about political developments in contemporary Iranian history and studying the quality of these developments is rather difficult due to diversity of subjects and a wide spectrum of the discussable fields. Therefore, in this paper, we will try to understand the reasons for one of the major disputes in contemporary Iranian history, i.e. the highly discussed issue of centralization and decentralization, since there is no well-documented and firm study on this issue. The principal question of this paper is: What is the relationship between political development and centralization in contemporary Iranian history, and, what was the influence of Constitutional Movement and Islamic Revolution on reciprocal relationship between the two? 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Centralization
  • Political Development
  • contemporary Iranian history
  • Constitutional Movement
  • Islamic Revolution
-        آفارى، ژانت. (1369) انجمن‏هاى نیمه سرى زنان در نهضت مشروطه، ترجمه جواد یوسفیان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
-        ابن جماعه. (1994) تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام در السلطنته فی الفکر الاسلامی، به اهتمام یوسف ایبش و یاسوشی کوسوجی، بیروت: داراحمراء.
-        ابوالحمد، عبدالحمید. (1351) حقوق اداری، سازمان‌های اداری ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ سوم ، جلد1.
-        اتحادیه (نظام‌مافی)، منصوره. (1361) مرامنامه‌ها و نظامنامه‌های احزاب سیاسی ایران در دومین دوره مجلس شورای ملی، تهران: نشر تاریخ ایران.
-        ایربیزگر، هارالد. (1357) درباره ساواک، ترجمه جمعیت آزادى، تهران: جمعیت آزادى.
-        بامداد، بدرالملوک. (1352)، مشعل‏داران و پیشتازان آزادى زنان، تهران: زیتون، جلد2.
-        بشیریه، حسین. (1381)  دیباچه‌ای بر جامعه شناسی ایران، تهران: نشر نگاه معاصر.
-        خسروپناه، محمدحسین.(1381) هدف‏ها و مبارزه زن ایرانى، تهران: پیام امروز.
-        رضاقلی، علی. (1371) جامعه‌شناسی خودکامگی: تحلیل جامعه شناختی ضحاک ماردوش، تهران: نشر نی.
-        ---------  (1377) جامعه‌شناسی نخبه کشی: قائم مقام، امیرکبیر و مصدق، تهران: نشرنی.
-        رواسانی، شاپور. (بی‌تا) دولت و حکومت در ایران در دوره تسلط استعمار سرمایه‌داری، بی‌جا، نشر شمع.
-        زونیس، ماروین. (1370) شکست شاهانه، ترجمه اسماعیل زند و بتول سعیدی، تهران: نشر نور.
-        سنجابی، کریم. (بی‌تا) حقوق اداری ایران، بی‌جا، بی‌نا، چاپ 3.
-        شانه‌چی، محسن. (1379) تمرکزگرایی و توسعه‌نیافتگی در ایران معاصر، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-        شعبانی، قاسم. (1385) حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات.
-        شمیم، علی‌اصغر. (1371) تاریخ ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: شرکت چاپ و انتشارات علمی.
-        شهرام‌نیا، امیر مسعود.(1385) جهانی شدن و دموکراسی در ایران، تهران: نشر نگاه معاصر.
-        طاهری، ابوالقاسم. (1370) حکومت‌های محلی و عدم تمرکز، تهران: قومس.
-        فردوست، حسین. (1371) ظهور و سقوط سلطنت پهلوى، تهران: اطلاعات، جلد1.
-        قمی، میرزاابوالقاسم. (1348) ارشاد نامه، تحقیق حسن قاضی طباطبایی، تبریز: مجله علوم انسانی دانشگاه تبریز.
-        کاتم، ریچارد. (1371) ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: کویر.
-        گازیوروسکی، مارک.ج. (1371) سیاست خارجی آمریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه‌پذیر در ایران، ترجمه جمشید زنگنه، تهران: رسا.
-        الموتی، ضیاءالدین. (1370) فصولی از تاریخ مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران: جنبش‌های چپ، تهران: شرکت انتشارات چاپخش.
-        نائینی، محمدحسین. (1334) تنبیه الامه و تنزیه المله، به کوشش سید محمود طالقانی، تهران: بی‌نا.
-        نجارى‌راد، تقی. (1378) ساواک و نقش آن در تحولات داخلى رژیم شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
-        هالیدی، فرد (1358) ایران: دیکتاتوری و توسعه، ترجمه محسن یلفانی و علی طلوع، تهران: انتشارات اعلم.