جریان‌شناسی گروه های مذهبی سازمان مجاهدین خلق پس از انشعاب ایدئولوژیکی (از سال1354 تا 1360)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

2 کارشناس ارشد تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

یکی از سازمان‏‌های سیاسی و مخفی دوران پهلوی با رویکرد مذهبی، سازمان مجاهدین خلق بود که در سال 1344 تشکیل شد. اعضای اصلی این سازمان، جوانان مسلمانی بودند که هدفشان مبارزه علیه حکومت با طرد هرگونه خط‌مشی مسالمت‌آمیز و اتخاذ روش‌ مسلحانه بود. بنیان‌گذاران آن محمد حنیف‌نژاد، سعید محسن و عبدالرضا نیک‌بین بودند. بر اثر ضربه‌ای که در سال 1350 از طرف ساواک به سازمان وارد شد، رهبران اصلی آن اعدام شدند و با نفوذ افراد مارکسیست در کادر رهبری، آنان به این جمع‌بندی رسیدند که دین اسلام جواب‌گوی اهداف سازمان برای عملیات چریکی و مسلحانه نیست. آنان با اذعان به اینکه مارکسیسم می‌تواند جایگزین ایدئولوژی اسلامی شود از اسلام به سمت مارکسیسم تغییر ایدئولوژی دادند و دچار انشعاب فکری شدند. در پی این اتفاق افراد مذهبی، مانند سید مجید شریف‌واقفی از گروه مارکسیستی جدا شدند و به شیوه‌ های گوناگون با سازمان مخالفت کردند.‏ در پی به ‏‎‎شهادت ‌رسیدن شریف‌واقفی به دست بخش مارکسیستی‏، شاخۀ مذهبی رسماً از سازمان جدا شد. اکنون پرسش علمی پژوهش این است، با توجه به انشعاب در سازمان جناح مذهبی سازمان چه عملکردی از خود نشان داد؟ به چند جریان تقسیم شد و هرکدام از این گروه‌ها چه تفکری را برگزید و چه نقشی در انقلاب ایفا کرد. پژوهش پیش‌ِرو با استفاده از روش مصاحبه‌ ای، کتابخانه‌ ای و اسنادی به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به ابهامات مقاله پاسخ خواهد داد. ازاین‌رو، فرضیۀ پژوهش این است، گروه‌ های مذهبی سازمان مجاهدین خلق پس از انشعاب ایدئولوژیکی در سال 1354 هرکدام با تفکرات خاص خود در راه پیشبرد انقلاب کوشیدند، برخی از این گروه‌ها (مهدویون- فریاد خلق- هسته‌های مذهبی- میثمی و امت واحده) با الهام از آراو اندیشه‌های امام خمینی و دکتر شریعتی برای پیوستن به انقلاب به رهبری امام به راه خود ادامه دادند و برخی دیگر (گروه رجوی) با تفکر برتری‌جویی و اصل پیشتازی، خود را صاحب اصلی انقلاب برشمردند و به مبارزه با انقلاب پرداختند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Religious Groups: MKO after Ideological Schism (1975-1981)

نویسندگان [English]

  • mohsen beheshtiseresht 1
  • leyla heydari bateni 2
1 Associate Professor, History International University of Imam Khomeini, Qazvin, I.R.Iran
2 Master of Science in Islamic Revolution History, Imam Khomeini Research Center, Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

Mojahedin Khalq Organization (MKO) was one of the political and secret organizations established in 1965 with a religious approach in Pahlavi reign. The founding members were from among Muslim youth with an ideal to fight the government. They resorted to armed conflict and rejected any peaceful strategy. The key founders of MKO were Mohammad Hanifnejad, Saeed Mohsen and Abdolreza Nikbin. Upon a shock the Organization of Intelligence and National Security (SAVAK) imposed on the MKO, the chief members were executed in 1971. Upon the membership of Marxists in the leadership team of MKO, they came to the conclusion that Islam is unable to meet the demands of the organization for armed and guerilla operations. They introduced Marxism as a substitute for Islamic ideology. The change in ideology, therefore, from Islam to Marxism was the intellectual schism in their organization. Upon this schism, religious members like Seyed Majid Vaqefi left the Marxist group and expressed their opposition to MKO in various ways and means. After the assassination of Sharif Vaqefi by the Marxists, the religious wing officially branched off. Here is the scientific question of this paper: What was the reaction of the religious wing of MKO to the schism in the organization? What were the fractions, their thinking and beliefs, and their role in the Islamic Revolution? Using interviews, library sources and documents, this study intends to provide responses to the above questions with a descriptive-analytical method. Therefore, the paper hypothesizes that following 1975 schism, the religious groups within MKO worked for the victory of Islamic Revolution each with their own thinking and belief. Some of these groups namely Mahdaviun, Faryad-e Khalq (The Call of the Nation), Hastehay-e Mazhabi (Central Religious Bodies), Meysami and Ummat-e Vahedeh (United Umma) inspired by Imam Khomeini and Dr. Ali Shariati’s opinions and thoughts joined the true revolutionary forces under the leadership of Imam Khomeini and some others like Rajavi Group opposed the revolution and considered themselves the real owners of revolution with the idea of leadership contest and the vanguard principle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mojahedin Khalq Organization
  • MKO
  • Ideology
  • religious wing
  • schism
  • Marxism
کتاب‌ها
-         آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب. (1392)، ترجمۀ احمد گلمحمدی، محمدابراهیم فتاحی، نشر نی،.
-         ‎‏احمدی روحانی، حسین، سازمان مجاهدین خلق‏. (1384)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‏.
-         ‎‏‎‎‎‎‎‏‎‎‎‎بیانیة اعلام موضع ایدئولوژیک سامزان مجاهدین خلق ایران، اروپا: چاپ سوم
-         بهروز، مازیار شورشیان آرمانخواه ناکامی چپ در ایران، ترجمۀ مهدی پرتوی، تهران: ققنوس.
-         تحلیل آموزشی بیانیة اپورتونیست‌های چپ‌نما‏، (1358)، انتشارات سازمان مجاهدین خلق ایران.
-         جلیل‏، امجدی تاریخ شفاهی سازمان مهدیون، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ‎
-         چه کسانی از مسعود رجوی وحشت دارند، (1358)، ناشر انجمن توحیدی رسالت‏، بی‌جا‏.
-         حقجو‏، علی تحلیلی از سازمان مجاهدین خلق ایران، انتشارات اوج‏، تاریخ مقدمه‏.
-         زندگینامة مجاهدین خلق مسلمان ایران، انتشارات سازمان مجاهدین خلق‏، تاریخ انتشار در مقدمه 1357‎
-         سازمان مجاهدین خلق پیدایی تا فرجام، به کوشش جمعی از پژوهشگران‏، (1385)، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی‏، جلد دوم‏، چاپ دوم. ‎
-         ‎ساسانپور‏، شهرزاد‏. (1386)، عبور از سازمان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-         میثمی‏، لطف­الله آنها که رفتند،. (1382)، تهران: نشر صمدیه.‏ ‎‎‎‏
-         مسی به رنگ شفق، خاطرات کاظم بجنوردی‏، به اهتمام علی‌اکبر رنجبر کرمانی‏، (1385)، تهران: نشر نی‏، چاپ دوم.
-         مصاحبۀ رادیو صدای ایران با سعید شاهسوندی در 2006،‎ نگهداری در پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی.
 
مصاحبه‌ها
-         ‎‏گفت­وگو با دکتر هادی خانیکی در تاریخ 11/7/1391 و 15/9/1391
-          گفت­وگو‎‎ با دکتر کریم رستگار در تاریخ 19/7/1391.
-         ‎‏  گفت­وگو با مهندس لطف‌الله میثمی در تاریخ 25/7/1391.
-          گفت­وگو با دکتر تقی شامخی در تاریخ 26/7/1391 و 10/10/91 و 17/10/1391.
-         ‎‎‎‎‎‎‎‏‏گفت­وگو با دکتر محمد محمدی گرگانی در تاریخ 7/8/1391.
-         ‎‏گفت­وگو با حجت‌الاسلام عبدالمجید معادیخواه در تاریخ 15/9/1391. ‎‎‏
-         ‎‎گفت­وگو با محمدصادق نوروزی در تاریخ 16/10/1391.
-         گفت­وگو با عزت­الله مطهری در تاریخ 30/7/1391.
نشریات
-         مجلۀ شاهد
-         روزنامه عصر ما
-         ماهنامۀ چشم‌انداز ایران
-         جزوۀ فریاد خلق خاموش­شدنی نیست، اعلامیۀ گروه فریاد خلق.
اسناد
-         سند منتشرنشده از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سیستم جامع مدیریت اسناد ، شمارۀ بازیابی 9390.
-         مجموعه دست‌نوشته‌های حسین احمدی روحانی، نگهداری در مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-         سیدی خاطرات لطف­الله میثمی، «پله‌پله از تا خدا تا با خدا».
سایت اینترنتی
 
-         ‎www.meisami.com‎‏‎