امام‌خمینی(ره) و برساختن انقلاب اسلامی ایران (آزمون یک فرضیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه جامعه شناسی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

 انقلاب اسلامی ایران به‌دنبال بازسازی نظم نوین تمام‌عیاری بود که از صدر تا ذیل نظام اجتماعی کهن و ارزش‌های حاکم بر آن را براندازند؛ بنابراین نیازمند رهبری بود تا طومار جهان کهنه را درهم پیچد و برای بازسازی کامل ارزش‌ها و ساختارهای جامعۀ ایران کمر همت را ببندد. در جنبش انقلابی ایران، امام‌خمینی(ره) همان رهبر فرهمندی بود که جاذبۀ استثنایی‌اش این رسالت را به او بخشید. بااین‌حال، هدف اصلی مقالۀ حاضر حول این پرسش شکل گرفت که آیا حقیقتاً امام‌خمینی(ره) مهندس انقلاب اسلامی ایران بوده‌است؟ به‌بیان‌دیگر، آیا تکوین انقلاب اسلامی ایران و سرنگونی رژیم شاه در اواخر سال 1357 محصول مهندسی امام‌خمینی(ره) بوده‌است؟ به عبارت بهتر، آیا انقلاب اسلامی ایران، پروژه‌ای هدایت‌شده توسط امام‌خمینی(ره) بوده‌است و آیا می‌توان آن را حاصل اراده و برنامۀ ازپیش‌تعیین‌شدۀ امام‌خمینی(ره) تلقی کرد؟
در تلاشی پژوهشی برای وارسی و آزمون فرضیۀ مزبور از دو دسته شواهد استفاده شد: اول، بیانات خودِ امام‌خمینی(ره)، امامی که در نزد بسیاری از کنشگران اصلی انقلاب اسلامی و تصور عمومی ایرانیان در برهۀ انقلابی، بالاتر از یک رهبر، عصاره یا تجسم انقلاب اسلامی بوده‌است؛ و دوم، شواهد و مدارک تاریخی. نتایج این پژوهش به‌طور کلی این فرضیه را موردچالش قرار داد که «امام‌خمینی(ره) مهندس انقلاب اسلامی ایران بوده‌است».

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Imam Khomeini and Construction of Islamic Revolution of Iran: Testing a Hypothesis

نویسنده [English]

  • Mohammareza Taleban
Associate Professor of Sociology, Imam Khomeini & Islamic Revolution Research Center, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Islamic Revolution of Iran intended to reconstruct a full-fledged new world order to overthrow the ancient social system and its dominant values from the top to the bottom. Therefore, this revolution needed a sort of leadership to wipe the dust of ancient world off Iran and make an initiative to fully reconstruct the values and structures of the Iranian society. Imam Khomeini was that kind of erudite leader needed for Iranian revolutionary movement whose exceptional charisma bestowed the leadership on him. This paper is an attempt to find an answer to the question of whether Imam Khomeini was really the engineer of Islamic revolution of Iran. In other words, was the culmination of Islamic Revolution and the downfall of the Shah’s regime in early 1979 a result of Imam Khomeini's engineering? To put it in better wording, the question is: Was the Islamic Revolution of Iran a project led by Imam Khomeini? Can we assume the Islamic Revolution was a fruit of Imam Khomeini's pre-determined will and plan?
In a research endeavor to investigate and test the abovementioned hypothesis, two types of evidences have been used: First, Imam Khomeini's statements, who has been a person beyond a leader or embodiment of the Islamic Revolution to many influential agents and players of the Islamic Revolution and to the general public in Iran; and second, historical evidences and documents. The findings of this paper, in general, challenges the hypothesis that "Imam Khomeini was the engineer of Islamic Revolution."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Systemic revolution
  • Islamic Revolution of Iran
  • Imam Khomeini
  • holistic social engineering
  • piecemeal social engineering

مراجع

کتاب فارسی
- اسملسر، نیل. (1380). تئوری رفتار جمعی. (رضا دژاکام، مترجم). تهران: انتشارات دواوین.
- امام‌خمینی، سید روح‌الله. (1385). صحیفۀ امام (دورۀ 22 جلدی). (چ4). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی و عروج.
- امام‌خمینی، سید روح‌الله. (1381). ولایت فقیه. (چ11). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی و عروج.
- امجد، محمد. (1380). ایران؛ از دیکتاتوری سلطنتی تا دین‌سالاری. (حسین مفتخری، مترجم). تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- باومن، زیگمونت. (1393). اشارت‌های پست‌مدرنیته. (چ3). (حسن چاوشیان، مترجم). تهران: ققنوس.
- بشیریه، حسین. (1378). جامعۀ مدنی و توسعۀ سیاسی در ایران: گفتارهایی در جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: موسسۀ نشر علوم نوین.
 - بشیریه، حسین. (1393). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران. (علی اردستانی، مترجم). تهران: نگاه معاصر.
- پوپر، کارل ریموند. (1358). فقر تاریخی‌گری. (چ2). (احمد آرام، مترجم). تهران: خوارزمی.
- پوپر، کارل ریموند. (1372). واقعیگری و هدف علم. (احمد آرام، مترجم). تهران: انتشارات سروش.
- پوپر، کارل ریموند. (1379). اسطورۀ چارچوب (در دفاع از علم و عقلانیت). (علی پایا، مترجم). تهران: انتشارات طرح نو.
- پوپر، کارل ریموند. (1380). جامعۀ باز و دشمنانش: خردمندان در خدمت خودکامگان. (چ3). (عزت‌الله فولادوند، مترجم). تهران: انتشارات خوارزمی.
- ترنر، جاناتان. (1373). ساخت نظریۀ جامعه‌شناختی. (عبدالعلی لهسائی‌زاده، مترجم). شیراز: انتشارات نوید شیراز.
- ترنر، جاناتان. (1394). نظریه‌های نوین جامعه‌شناختی. (علی‌اصغر مقدس و مریم سروش، مترجمان). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
- دواس، دی. ای. (1376). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. (هوشنگ نایبی، مترجم). تهران: نشر نی.
- رفیع‌پور، فرامرز. (1376). توسعه و تضاد: کوششی درجهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- سیاوشی، سوسن. (1380). لیبرال‌ناسیونالیسم در ایران. (محمدعلی قدسی، مترجم). تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- شجاعی زند، علی‌رضا. (1382). برهۀ انقلابی در ایران. تهران: چاپ و نشر عروج.
- طالبان، محمدرضا. (1392). دین‌پژوهی تجربی (پژوهش‌هایی در شناخت حیات اجتماعی دین در ایران). تهران: پژوهشکدۀ امام‌خمینی و انقلاب اسلامی.
مقالۀ فارسی
- استات، گئورگ. (1382). «انقلاب در عصر بی‌روح؛ مقاله‌ای درمورد پرسش‌های میشل فوکو دربارۀ انقلاب ایران». (علی‌اکبر حاج‌مومنی، مترجم). گفتمان، شمارۀ 8، صص 96 الی 127.
- پارکینسون، جی. اچ. ار. (1384). «انواع مختلف علیت». (مسعود صادقی، مترجم). پژوهش‌نامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، شمارۀ 5، صص 207-232.
- دهشیری، محمدرضا. (1377). «نظریۀ انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی». مجلۀ حضور، شمارۀ 26، صص 44-64.
- سعیدی، حسن. (1385). «عرفی‌سازی و مدیریت دینی از منظر معمار انقلاب». فصلنامۀ دانشگاه اسلامی، شماره 29 و 30، صص 15-40.
مصاحبۀ چاپ‌شده
- سروش، عبدالکریم. (1378). «تأملاتی در اندیشۀ سیاسی انقلاب اسلامی». مصاحبه با عبدالکریم سروش، چاپ‌شده در فصلنامۀ متین، شمارۀ 3 و4.
منابع لاتین
کتاب
- Bordens, Kenneth & Bruce Barrington Abbott. (2002). Research Design and Methods: A Process Approach. 5 edition, McGraw-Hill Companies, Inc.
- Goertz, Gary & Levy, Jack (Eds.). (2007). Explaining War and Peace: Case Studies and Necessary Condition Counterfactuals, London: Routledge.
- Goldstone, Jack. (2005). Revolutions: Theoretical, Comparative, and Historical Studies. 3rd Edition, Wadsworth, Thomson, Canada.
- Keddie, Nikki. (1995). Debating Revolutions. New York University Press.
- Kurzman, Charles. (2004a). The Unthinkable Revolution in Iran. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Scott, James. (1998). Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Haven, CT: Yale University Press.
- Skocpol, Theda. (1979). States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China. Cambridge University Press.
مقالۀ لاتین
- Bauman, Zygmunt. (1994). “A Revolution in the Theory of Revolutions?”. International Political Science Review, 15(1), pp 15-24.
- Caporaso, James. (1995). “Research Design, Falsification, and the Qualitative – Quantitative Divide”. American Political Science Review, 89(2), pp 457- 460.
- Cooney, Mark. (1997). “From Warre to Tyranny: Lethal Conflict and the State”. ASR, 62(2), pp 316-338.
- Foran, John & Jeff Goodwin. (1993). “Revolutionary Outcomes in Iran and Nicaragua: Coalition fragmentation, war, and the limits of social transformation”. Theory and Society, 22(2), pp 209-247.
- Gissinger, Ranvieg & Nils petter Gleditsch. (1999). “Globalization and Conflict”, Journal of World Systems Research, 2, pp 327-365.
- Goldstone, Jack. (2003). “Comparative Historical Analysis and Knowledge Accumulation in the Study of Revolutions”, in: Mahoney & Ruschemeyer (eds) Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, PP 41- 90, Cambridge University Press.
- Kurzman, Charles. (2004b). “Can Understanding Undermine Explanation? The Confused Experience of Revolution”. Philosophy of the Social Sciences, 34(3), pp 328-351.
- Lichbach, Mark Irving. (1989). “An Evaluation of "Does Economic Inequality Breed Political Conflict?" Studies”. World Politics, 41(4), pp 431-470.
- Muller, Edward & Erich Weede. (1994). “Theories of Rebellion”. Rationality and Society, 6(1), pp 40-57.
- Skocpol, Theda. (1982). “Rentier State and Shi'a Islam in the Iranian Revolution”. Theory and Society, 11(3), pp 265-283.
- Turner, Jonathan. (2001). “Social Engineering: Is This Really As Bad As It Sounds?”. Sociological Practice: A Journal of Clinical and Applied Sociology, 3(2), pp 99–120.
- Turner, Jonathan. (2010). “Toward Hard-Science Sociology”. JISS, 4(1), pp 5-34.
تاریخ نامه انقلاب
دوره 1، دفتر سوم و چهارم
این شماره مجله، دفتر سوم و چهارم از دوره دوم مجله تاریخنامه انقلاب است.
بهمن 1396
صفحه 9-38

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار