دغدغه جریان‌های سیاسی در موضوع «جمهوریت» و «اسلامیت»نظام در فرایند تصویب قانون اساسی ج. ا. ایران (1358)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ و پژوهشگر مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، ایران

چکیده

از هنگام پیروزی انقلاب اسلامی در 22بهمن1357 تا برگزاری همه‌پرسی و تأیید نهایی متن قانون اساسی در 12آذر1358 حدود 9 ماه و 20 روز فاصله افتاد. دراین‌میان چهار جریان بزرگ سیاسی (اسلام‌گرایان، گروه‌های چپ و سوسیالیست، ملی‌گرایان لیبرال؛ و احزاب و تشکل‌های التقاطی) به‌انحاءمختلف کوشیدند، در روند تدوین و تصویب قانون اساسی نقش ایفا کنند و خواست‌ها و انتظارات سیاسی-فکری خود را در متن و محتوای قانون اساسی بگنجانند. در مقالۀ حاضر تلاش شده‌است به روش «بررسی تاریخی» و بهره‌گیری از الگوی «ردیابی فرایند» مهم‌ترین دغدغۀ جریان‌های سیاسی در روند طرح تا تصویب نهایی قانون اساسی بررسی و ارزیابی شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، مهم‌ترین دغدغۀ جریان‌های سیاسی سهامدار انقلاب در فرایند تصویب قانون اساسی نسبت میان اسلامیت و جمهوریت نظام بود. قانون اساسی مصوب سال 1358 توازنی ظریف میان اسلامیت و جمهوریت نظام جمهوری اسلامی برقرار کرد و درمجموع، اسلامیت نظام را در محتوا و جمهوریت آن را در روش تضمین نمود.
کلیدواژه ها: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ جمهوریت؛ اسلامیت؛ اسلام‌گرایان؛ جریان چپ؛ جریان التقاطی؛ ملی‌گرایان لیبرال.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Main Concerns of political Trends about the "Republican" and "Islamic" Aspects of the System in the Process of Approval of the 1979 Constitution

نویسنده [English]

  • mozaffar shahedi
Master of Science in History and Research Institute of Contemporary Iranian Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

From the victory of the Islamic Revolution on February 11, 1979 to the referendum and approval of the Constitution on December 3, 1979 was a period of nine months and twenty days. The four major political trends (Islamists, the Leftists and socialist, liberal nationalists, and the eclectics) tried in different ways, in the process of drafting and approval of the constitution to incorporate their political-intellectual demands into the text of the constitution. This paper is an attempt through "historical review" and "process tracing" to study the most important concerns of political trends in the process of drafting and approval of the constitution. The results of this study show that, the main concern of the contributing political trends in the process of approval of the constitution was the relationship between Islamic and republican aspects of the system. The text of the 1979 constitution stipulated a delicate balance between Islamism and Republicanism aspects. Islamic was stipulated in the content and republicanism in the form of the system. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitution of the Islamic Republic of Iran
  • Republicanism
  • Islamism
  • Islamists
  • leftists
  • eclectics
  • liberal nationalists
منابع
الف. کتابها
آشوری، داریوش(. (1347فرهنگ سیاسی: شامل مکتب‌ها، اصطلاح‌ها، مهمترین سازمان‌های بین المللی، حزب‌ها، مهمترین پیمان‌ها. (چ.(2 تهران: مروارید.
آقابخشی، علی و مینو افشاری‌راد. (1375). فرهنگعلومسیاسی: انگلیسی- فارسی؛فارسی- انگلیسی. (چ2). تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
احمدی روحانی، حسین. (1384). سازمانمجاهدینخلقایران. (چ1). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
اسماعیلی، خیرالله. (1386). حزبجمهوریاسلامی. (چ(1). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
اسنادواعلامیههایحزبتودۀایران: بخشاول. از شهریور 1357 تا پایان اسفند 1357). (1359). تهران: حزب تودۀ ایران.
باوریان، فریده. (1392). تعاملجبهۀملیباجنبشاسلامیایران)(1340- 1360). (چ1). تهران: امیرکبیر.
بررسیمستندیازمواضعگروههادرطولسهسالپسازپیروزیانقلاباسلامی ).بی‌تا .( قم: دفتر تحقیقات وزارت ارشاد اسلامی.
بهرامی، قدرت‌الله. (1391).سازمانمجاهدینخلق)منافقین). تهران:  زمزم هدایت.
بهروز، مازیار. (1380). شورشیانآرمانخواه: ناکامیچپدرایران . (چ1). (مترجم، هدی پرتوی).  تهران: ققنوس.
تحلیلیمختصرازقانوناساسیجمهوریاسلامی«قیمنامهبرایمردمایران». (1358). تهران : اتحاد کارگران و دهقانان.
جاسمی، محمد و بهرام جاسمی. (1358). فرهنگعلومسیاسی. (ج2). تهران: گوتنبرگ.
جمعیت حقوقدانان ایران. (1358). جمعبندینظراتارائهشدهدرسمینارخواستملتازقانوناساسی. تهران: شورای ناشران و کتابفروشان.
جنبشملیمجاهدینوارتجاع: دوشیوهبرخوردباوجنبشملیمجاهدیناز: قانوناساسیتا: انتخابریاستجمهوری. (1359). تهران: سازمان مجاهدین خلق ایران.
حق‌بین، مهدی. (1392). ازمجاهدینتامنافقین. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خلیلیان، خلیل. (1358). نگرشیبرقانوناساسیجمهوریاسلامیایران. تهران: برهان.
خمینی، روح‌الله. (1385). صحیفۀامام: مجموعۀآثارامامخمینی (س) (بیانات،پیامها،مصاحبهها،احکام،اجازاتشرعیونامهها). (ج 1، 6، 7، 12 و 22). (چ4). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س).
 دربارۀجنبشمسلمانانمبارز. (1360).تهران: دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
دیدگاههایمجاهدینخلقدربارۀقانوناساسی: حکومتعلیعلیهالسلاموقانوناساسیدولتاسلام«پرتویازسورۀقدر» (سخنرانیهایبرادرمجاهدمسعودرجوی). (1358). تهران: سازمان مجاهدین خلق ایران.
ذخیرههایامپریالیسم«بنیصدرومنافقین»مجموعهایازمقالاتمنتشرنشده. (1360).تهران: دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
رابرتسون،‌ دیوید. (1375).  فرهنگ علوم سیاسی معاصر: کلید آشنایی با ایدئولوژی ها و اصطلاحات پیچیده سیاسی. (عزیز کیاوند، مترجم .( تهران: البرز.
سعیدی، مهدی. (1385). سازمانمجاهدینانقلاباسلامیازتاسیستاانحلال۱۳۵۸-۱۳۶۵. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
سلطانی، مجتبی. (1367).  خط سازش: تحلیل و بررسی تحقیقی و مستندی پیرامون تاریخچه مواضع و عملکرد "نهضت آزادی ایران". تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
 سهسخنرانیاز: نمایندگانسازمانچریکهایفداییخلقایراندرقبالپیشنویسقانوناساسیاولمرداد 1358. (1358). تهران: سازمان دانشجویان پیشگام.
شادلو، عباس. (1385).اطلاعاتیدربارۀاحزابوجناحهایسیاسیایرانامروز. تهران:
طبقۀکارگر: قانوناساسیومجلسمؤسسان (مخصوصکارگران). (1358). تهران: رزمندگان آزادی طبقۀ کارگر.
علی‌بابایی، داود. (1394).  معماهایسیاسیدرایراندورانانقلابوبعدازانقلاباسلامی(ج2): ازتدوینقانوناساسیتاتشکیلگروهفرقان). (چ1). تهران: امید فردا.
فرهیخته، شمس‌الدین. (1377).فرهنگفرهیخته: واژههاواصطلاحاتسیاسیوحقوقی. تهران: زرین.
فوزی تویسرکانی، یحیی. (1384). تحولاتسیاسیاجتماعیبعدازانقلاباسلامیدرایران (   (1380   (1357 –(ج1و2 ). تهران: عروج.
کوشکی، محمدصادق. (1387). تبارترور(مروریبرتاریخچهوکارنامۀتروریستیسازمانمجاهدینخلق. (تهران:  مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
لیپست، سیمون مارتین. (1383). دایرهالمعارفدموکراسی. (ج3) ).کامران فانی و نورالله مرادی، مترجمان). تهران: وزارت امور خارجه.
مجلس شورای اسلامی. (1368). صورتمشروحمذاکراتمجلسبررسینهائیقانوناساسیجمهوریاسلامیایران. ( ج4). تهران: اداره‌کل امور فرهنگی و روابط‌عمومی مجلس شورای اسلامی.
نهضت آزادی ایران. (1362). صفحاتیازتاریخمعاصرایران: اسنادنهضتآزادیایران) (ج(11 . تهران: نهضت آزادی ایران.
نهضت آزادی ایران. (1362). مواضعنهضتدرکنگرههایسوم- چهارم- پنجم. تهران: نهضت آزادی ایران.
 
ب. مقالاتونشریات
طالبان، محمدرضا. (1387). «تأملی بر تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی». پژوهشنامۀ متین. ش40.
اطلاعات: (ش15811، 27اسفند1357)؛ (ش15840، 6اردیبهشت1358)؛ (ش15919، 10مرداد1358)؛ (ش15920، 11مرداد1358).
امت: (17مرداد1358)؛ (14آذر1358).
آیندگان: (ش3364، 10خرداد1358)؛ (ش 3271، 20خرداد1358)؛ (ش3410، 4مرداد1358)؛ (ش3414، 8مرداد1358).
پیکار، (ش14،‌ 8مرداد1358).
جمهوریاسلامی، (30خرداد1358).
خلقمسلمان: (دورۀ1، س1، ش3، 3اردیبهشت1358)؛ (ش1، 20مرداد1358)؛ (3آذر1358).
راهکارگر، (ش1، 9آذر1358).
کار، (ش21، 1مرداد1358).
کیهان: (ش10614، 26دی1357)؛ (ش10616، 28دی1357)؛ (ش10618، 1بهمن1357)؛ (ش10622، 5بهمن1357)؛ (ش10626، 11بهمن1357)؛ (ش10627، 12بهمن1357)؛ (ش10632، 19بهمن1357)؛ (ش10658، 20اسفند1357)؛ (ش10664، 27اسفند1357)؛ (ش10666، 29اسفند1357)؛ (ش10762، 30تیر1358)؛ (ش10765، 2مرداد1358)؛ (11 و 12 مرداد 1358)؛ (5آذر1358).
مردمایران، (4بهمن1358).
 
ج. منابعاینترنتی
«دانشنامه رشد» به نشانی: daneshnameh.roshd.ir؛ 25/ 10/ 1395