نقش حاشیه نشینان شهری در انقلاب ۱۳۵۷ (مطالعه موردی حاشیه نشینان شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. تهران. ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. تهران. ایران

چکیده

چکیده

گزارشات تاریخی متناقض و نبود مدارک در خور اعتماد، موجب اختلاف نظر تاریخ پژوهان در مورد کم و کیف حضور و فعالیت حاشیه نشینان در تحولات منجر به انقلاب اسلامی شده است. بنابراین مسألۀ تحقیق، تبیین نقش این طبقۀ محروم اجتماعی در انقلاب و علل و زمینه‌های ورود آنان به فرایند مبارزات انقلابی با مطالعۀ موردی حاشیه‌نشینان شهر تهران است. یافته‌های پژوهش حاضر که در چارچوب مطالعات تاریخی-اجتماعی و ازنوع توصیفی-تحلیلی و مطالعات اسنادی انجام شده است نشان‌گر آن است که حضور حاشیه‌نشینان شهر تهران در فرایند مبارزات انقلابی، محدود به ماه‌های پایانی منتهی به انقلاب و به صورت تبعی و پیروی از سایر گروه‌های مبارز به ویژه روحانیت بوده است اما انگیزه‌های مذهبی و اقتصادی که موجب شکل‌گیری نارضایتی این طبقۀ محروم و فاقد امتیاز و در نهایت ورود آنان به جنبش‌های انقلابی شد به دلیل وسعت بخشیدن و تحکیم پایه‌های اجتماعی جنبش انقلابی، واجد اهمیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of urban marginals in the 1357 revolution (based on the marginals of Tehran)

نویسندگان [English]

  • hamid basiratmanesh 1
  • Enseieh Baseri 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Revolution History, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Thran, Iran
2 Master of History of the Islamic Revolution, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Thran, Iran
چکیده [English]

Contradictory historical reports and the lack of reliable documents have caused differences of opinion among historians about the presence and activity of marginalized people in the developments that led to the Islamic Revolution. Therefore, the research problem is to explain the role of this deprived social class in the revolution and the reasons and contexts of their entry into the process of revolutionary struggles with a case study of the marginal residents of Tehran. The findings of the research, which were carried out in the framework of historical and social studies and descriptive-analytical and documentary studies, show that the presence of the marginal residents of Tehran in the process of revolutionary struggles is limited to the last months leading to the revolution and as It has been subordinated and followed by other militant groups, especially the clergy; However, the religious and economic motivations that caused the dissatisfaction of this deprived and unprivileged class and finally their entry into the revolutionary movements are important due to the expansion and consolidation of the social foundations of the revolutionary movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Revolution
  • Marginalists
  • Revolutionary Struggle
  • Imam Khomeini
  • آبراهامیان، یرواند (1395). مردم در سیاست ایران: پنج پژوهش موردی. ترجمه بهرنگ رجبی، تهران: نشر چشمه.
  • آبراهامیان، یرواند(1384). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران معاصر. ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
  • ازغندی، سید علیرضا (1390). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران: 1320- 1357. تهران: انتشارات سمت.
  • اسکاچپول، تدا (1379). حکومت تحصیلدار و اسلام شیعه در ایران. ترجمه محسن امین زاده، تهران: نشر معارف.
  • اشرف، احمد (1382). از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی. ترجمه محمد سالار کسرایی، پژوهشنامۀ متین، 6 (22)، 109-141. doi: 1001.1.24236462.1383.6.22.4.1
  • اشرف، احمد و علی بنوعزیزی (1388). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران: انتشارت نیلوفر.
  • اشرف، احمد و علی بنوعزیزی (1372). طبقات اجتماعی در دوره پهلوی. ترجمه عماد افروغ، راهبرد، 2 (2)، 102-126. https://ensani.ir/fa/article/128524
  • امرایی، صحبت اله (1361). بررسی موقعیت اجتماعی شهدای انقلاب اسلامی از اول شهریور 1357 تا آخر بهمن 1357. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
  • باقری، محمدامین (1386). بررسی خاستگاه و طبقه اجتماعی شهدای انقلاب اسلامی شهر تهران (سال­های 56-57). پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
  • باقی، عمادالدین (1382). تولد یک انقلاب: زمینه­ها و عوامل پیدایش انقلاب ایران. تهران: نشر سرایی.
  • بشیریه، حسین (1387). دیباچه­ای بر جامعه­شناسی سیاسی ایران: دورۀ جمهوری اسلامی. تهران: مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر.
  • بشیریه، حسین (1393). زمینه­های اجتماعی انقلاب ایران. برگردان علی اردستانی، تهران: نشر نگاه معاصر.
  • بهنود، مسعود (1377). از سید ضیاء تا بختیار. تهران: نشر جاویدان.
  • بیات، آصف (1399). سیاست­های خیابانی: جنبش تهیدستان در ایران. ترجمه سید اسدالله نبوی، تهران: انتشارات شیرازه.
  • حسین پور، باقر(1387). نقش حاشیه­نشینان شهری در انقلاب اسلامی ایران. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس.
  • خمینی (امام)، روح­الله (1389). صحیفۀ امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • درویشی، فرهاد و رمضانی، ملیحه (1388). بررسی نقش ائتلاف طبقات اجتماعی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران. پژوهشنامه متین، 11(43)، 75-96.doi:1001.1.24236462.1388.11.43.4.8
  • دفرونزو، جیمز (1379). انقلاب اسلامی ایران از چشم‌انداز نظری. ترجمه حمیرا مشیر زاده، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  • ربانی، رسول و همکاران (1385). بررسی عوامل مؤثر بر شکل­گیری مسئلۀ حاشیه‌نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز. مجلۀ جغرافیا و توسعه، 4 (7)، 89-114. doi:22111/GDIJ.2006.3801
  • رفیع پور، فرامرز (1376). توسعه و تضاد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

         -  روزنامۀ کیهان(26/10/1357).

- زاهد زاهدانی، سید سعید (1366). حاشیه­نشینی، تهران: انتشارات شیراز.

  • سازمان چریک­های فدایی خلق ایران (1340). گزارش‌هایی از مبارزات دلیرانۀ مردم خارج از محدوده. ناشر: سازمان چریک­های فدایی خلق ایران.
  • مخبر، عباس (مترجم) (1371). سلسلۀ پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج. تهران: انتشارات طرح نو.
  • سماواتی، محمد اسماعیل (1372). دسته­بندی معضلات اجتماعی در استان همدان. استانداری همدان، شورای اجتماعی همدان.
  • شو کراس، ویلیام (1401). آخرین سفر شاه: سرنوشت یک متحد آمریکا. ترجمه عبدالرضا هوشنگ، ناشر: انتشارات ذهن آویز.
  • فوران، جان (1392). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
  • فوکو، میشل (1377). ایرانیان چه رؤیایی در سردارند؟ ترجمه حسین معصومی همدانی، تهران: نشر هرمس.
  • فوکو، میشل (1379). ایران روح یک جهان بی­روح. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان­دیده، تهران: نشر نی.
  • کدی، نیکی (1390). ریشه­های انقلاب ایران. ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
  • کمالی، مسعود (1381). دو انقلاب ایران: مدرنیته، جامعه مدنی و مبارزه طبقاتی. تهران: نشر دیگر.
  • کورزمن، چارلز (1400). ناگهان انقلاب. ترجمه رامین کریمیان، تهران: نشر نی.
  • لیتل، دانیل (1373). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی بر فلسفۀ علم‌الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
  • محمدی، منوچهر (بی­تا). انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب­های فرانسه و روسیه. تهران: دفتر نشر معارف.
  • مرتضوی تبریزی، مسعود (1383). مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دورۀ پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مشهدی زاده، ناصر (1390). تحلیلی از ویژگی­های برنامه­ریزی شهری در ایران. تهران: انتشارات علم و صنعت.
  • نقدی، اسدالله (1386). حاشیه­نشینی و اسکان غیررسمی: جهان چهارم. تهران: نشر فناوران.
  • واعظ زادۀ خراسانی، محمد (1360). سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مطهری. تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
  • وثوقی، منصور (1382). جامعه­شناسی روستایی. تهران: انتشارات کیهان.
  • هالیدی، فرد (1358). دیکتاتوری و توسعۀ سرمایه­داری در ایران. ترجمه فضل‌الله نیک‌آیین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • هوگلاند، اریک جیمز (1392). زمین و انقلاب در ایران 1360-1340. ترجمه فیروزه مهاجر، تهران: پردیس دانش.
  • Kazemi, Farhad. (1980). Poverty and Revolution in Iran: The Migrant Poor, Urban Marginality, and Politics, New York University Press; 95.
  • Hemmasi, mohammad. (1974) .Migration in iran: A Quantitative Approach, Tehran: Pahlavi University publications.