ردیابی فرایند مواجهۀ دولت علم با بحران سال 1342 (از اول فروردین تا 15خرداد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دورۀ دکتری تاریخ انقلاب اسلامی؛ پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اگرچه مهم‌ترین هدف رفراندوم 6 بهمن 1341، قانونی جلوه دادن اجرای اصلاحات موسوم به‌ انقلاب سفید بود، اما مخالفت‌ها پس از آن هم ادامه یافت. در مقالۀ حاضر تلاش گردیده بسترهای فرایندی که طی 77 روز نخست سال 1342 (سیاست‌ها و اقدامات امنیتی- انتظامی) با هدف مقابله و پایان دادن به‌مخالفت‌های اسلام‌گرایان با اصلاحات موسوم به ‌انقلاب سفید شکل گرفت، مطالعه و بررسی شود. مخالفان اسلام‌گرای حکومت - که خیلی زود آشکار شد از سوی آیت‌الله خمینی رهبری می‌شوند - در آستانۀ سال 1342، مهیّای مقابلۀ جدّی‌تری با حکومت ‌شدند. در طول ماه‌ها‌‌ی فروردین، اردیبهشت و خرداد، حکومت پهلوی با ایجاد رعب و وحشت، وعده‌ها‌‌ی بی‌اساس، شایعه‌سازی، تلاش برای ایجاد اختلاف میان علما و اسلام‌گرایان، تهدید پیدا و پنهان مخالفان، افزایش تمهیدات امنیتی- اطلاعاتی و انتظامی، تظاهر به‌دینداری، تقویت موقعیت روحانیون و وعاظ موافق و غیره، کوشید تا مانع از گسترش مخالفت‌ها شود، اما تمهیدات مزبور نه تنها کارگر نیفتاد، بلکه به‌دلیل قاطعیت و صراحت آیت‌الله خمینی در مبارزه با حکومت، روندی رو به ‌افزایش یافت. با فرا رسیدن دهۀ دوم ماه محرم، بحران سیاسی و اجتماعی چنان نگران‌کننده شد که حکومت جز برخورد قهرآمیز و سرکوبگرانه با مخالفان، چاره‌ای دیگر پیش روی خود ندید. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tracing the Process of Encounter of Alam’s Cabinet with the 1963 Crisis from March 22, 1962 to June 3, 1963

نویسنده [English]

  • Mozafar shahedi
Ph.D. Student in the History of the Islamic Revolution, Research Institute of Imam Khomeini and the Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

Although the main purpose of the 1962 Referendum was to legalize the reforms called the White Revolution, the opposition continued even after the referendum was held. In the meantime, Islamist opponents of the regime, who were led by Ayatollah Khomeini, from March 1963, were preparing themselves to confront the government more seriously. From March to June 1963, the Pahlavi regime through terror, unfounded promises and rumors tried to sow the seeds of discord among Ulama and Islamists, threatened the opponents, increased the threats by intelligence and law enforcement organizations and police forces and also pretended to be an advocate of religion by supporting the clerics and preachers who supported the regime to prevent the spread of opposition. But it did not succeed, especially, because of the determination and open opposition of Ayatollah Ayatollah Khomeini to the regime and hence oppositions gained momentum. Therefore, in the mid of the month of Muharram, social and political crisis became so threatening that the government had to forcefully suppress the dissidents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • White Revolution
  • Ayatollah Khomeini
  • SAVAK
  • The Pahlavi regime
  • political crisis
  • the uprising of June 3, 1963
منابعومآخذ
 
الف. کتابها
- آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر. (چ1). (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نشر نی.
- امام در آینۀ اسناد: سیر مبارزات امام خمینی به روایت اسناد شهربانی (1383) . (ج1) . تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- باقی، عمادالدین (1370). بررسی انقلاب ایران. (ج1). (چ1). قم: تفکر.
- بهشتی‌سرشت، محسن (1391). زندگی و زمانه امام خمینی. (چ 1) تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
- پهلوی، محمدرضا (1345). انقلاب سفید. (چ 1). تهران: کتابخانه سلطنتی.
- پهلوی، محمدرضا (بی‌تا). مجموعه تألیفات، نطقها، پیامها، مصاحبهها‌‌ و بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضاشاه پهلوی شاهنشاه ایران. (ج4). تهران: بی‌نا.
- جعفریان، رسول (1382). جریانها و سازمانهای مذهبی- سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی: سالهای 1320- 1357. (چ 4).  تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- خمینی، روح‌الله (1378). صحیفۀ امام. (ج 1). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- دهنوی، محمد (1360). قیام خونین 15 خرداد 42 به روایت اسناد. (چ1). تهران: رسا.
- دوانی، علی (بی‌تا). نهضت روحانیون ایران. (ج 4). بی‌جا: بنیاد فرهنگی امام‌رضا (ع).
- روحانی، حمید (1364). نهضت امام خمینی در ایران. تهران: بنیاد شهید.
- سفری، محمدعلی (1373). قلم و سیاست: از کودتای 28 مرداد تا ترور منصور.(ج 2). (چ 1). تهران: نامک.
- شاهدی، مظفر (1379). مردی برای تمام فصول: اسدالله علم و سلطنت محمدرضاشاه پهلوی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ـــــــــــــــ . (1386). ساواک: سازمان اطلاعات و امنیت کشور (1335- 1357).(چ 1) . تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی.
- شوکراس، ویلیام (1369). آخرین سفر شاه. (چ 2). (عبدالرضاهوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: البرز.
- علم، اسدالله (1371). یادداشتهای علم . (ج 1). (چ 1). (علینقی عالیخانی، کوششگر). تهران: کتابسرا.
- ـــــــــــــــ . یادداشتهای علم. (ج 3).(چ1). (علینقی عالیخانی، کوششگر). تهران: معین و مازیار.
- قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک (1376). (ج 2). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
 
ب. مقالات
- شاهدی، مظفر (1386). «نگاهی گذرا به ‌مخالفت روحانیون و اسلامگرایان با لوایح انقلاب سفید در دورۀ نخست‌وزیری اسدالله علم (تیر 1341- 15 خرداد 1342)».  فصلنامۀ تخصصی تاریخ معاصر ایران. سال 11. ش 43. 23- 74.
- شریعتمداری، محمدکاظم (خرداد 1358). «خاطرات».  اطلاعات هفتگی. ش 18.
- ملایی‌توانی، علیرضا (1380). «نهضت امام خمینی: از لایحۀ انجمن‌های ایالتی و ولایتی تا تبعید امام به ‌ترکیه (1341- 1343)».   (در مجموعه مقالات تحولات سیاسی و اجتماعی ایران: 1320- 1357)(مجتبی مقصودی، کوششگر). (چ1). تهران: روزنه.